Denne gongen blir det også utdrag av Anders Arrebos Hexaëmeron (skrive i 1630-åra). Arrebos hylling av Guds skaparverk er på ca. 7000 versliner, og det norske stoffet i denne boka har knapt vore omtala tidlegare. Difor unner vi oss eit par utdrag til.

I kapittelet «Første Uges femte dag», om Guds skaping av fisk og fuglar, boltrar Arrebo seg i norsknorsk fauna. Her finn vi òg ein av dei fyrste skildringane av håkjerringa i nordisk litteratur – den mysteriøse fisken kjend frå Morten A. Strøksnes’ Havboka. Utdraget er kanskje ikkje lett å lesa, men ordforklåringane hjelper oss på veg. Arrebo fortel at nordmannen lokkar håkjerringa ved å ha stinkande åtsel på kroken – som Arrebo humoristisk jamfører med parfymestoffet frå desmerkatten. Så skriv diktaren at nordmannen må bruke ein slitesterk krok i håkjerringfiske: «Tolfmarcks-angel kroged,/ Med lenke-spitsed Kal». Til slutt fortel han at lever frå ein einaste fisk fyller «tolf Tønder Trafn». Vi legg merke til Arrebos fascinasjon for norske ord, som han ein annan stad omtalar som «gammel Danske».

Like mykje som å forstå innhaldet er det verdt å åtgå den klanglege og retoriske diktekunsten til Arrebo, som i vers­lina «ô du hvasse,/ Trafn-agtig, Geede-ram, lang-næsed Hugge-basse». Det er nesten som vi kjenner nærværet av den urgamle, storvaksne, langsnuta fisken attmed oss! Arrebo gjer skildringa særleg levande gjennom bruken av retorisk tiltale, apostrofe – det som litteraturteoretikaren Jonathan Culler har kalla det fremste kjenneteiknet til poesien. Arrebo tiltalar altså fisken med eit «du» – vi har sett liknande tiltale i tidlegare utdrag.

Som sagt sist har Petter Dass late seg inspirere av Arrebo. Den nordnorske diktaren har utan tvil kika på Arrebo i si eiga skildring av håkjerringa. Jamfører vi desse, ser vi at Arrebo nyttar mange perifrasar, parallelle omskrivingar av fisken. Dass er mindre statisk ved at han skildrar fangsten av håkjerring som ei handlingsdriven forteljing. Men begge skildringane er stor diktekunst.

Ronny Spaans

Hexaëmeron (utdrag)

End du Haa-kierling grum du Negste hvale-liige

Skuld’ ej vor Musa her, om dig oc noget siige?

Du Fiske-kierling grem, skarpfindig, ô du hvasse,

Trafn-agtig, Geede-ram, lang-næsed Hugge-basse;

Som Hvalen reenlig er, den fuule stanck forsager

Saa dig U-reenlighed oc ond Zibeth behager.

Det veed den Noor-mand haard, som kierlingen vil fange.

Thi sancker hand i haab forgiftig’ Aadsle mange,

I Vidde-kurfven stoor, slig Dæßmer indelucker,

I Søøfald sættis uud sligt af den Kjærling sucker,

Som giør det Krabbe-fast, i Hafgrund vel forvared:

Før Strømmen noord oc Søøer, faaer engang neppe borret,

Kand det drek-gærig Beest af Aadslet lucte Tøfvet,

Oc strax i fluend Rend til Steden setter Løbet,

Der sidder Fisker vaad, med Tolfmarcks-angel kroged,

Med lenke-spitsed Kal, oc vaager efter Spoget,

Hans Angel er beklæd med forbemelte Mading:

Dermed forraskis tiit den grumme Fiske-hading,

Hves Lefver eene kand tolf Tønder Trafn forsvede,

Naar Fiskren mæctig blir, det farlig Beest, det lede.

Anders Arrebo

Ordforklåringar: Geede-ram = med ram lukt som frå ei geit; fuule = fule, vonde; Zibeth = velluktande stoff frå sibetkatten; Dæßmer = det same som sibet; drek-gærig = lysten på skit; Tøfvet = jf. nynorsk tev (stank); Tolfmarcks-angel = ongel som veg 12 mark; Kal = jf. nynorsk kal (tau); Spoget = uhyre; forbemelte = tidlegare nemnde; forraskis = blir overraska; Hves = riksmål hvis; lede = jf. nynorsk ljote (stygge).