Tida er eit mysterium menneska har brukt mykje tid på å fatte og gripe. Vi lever og reiser i tida. Ein gong blir vi sette inn i tida, og ein gong er vår tid ute. Eg veit godt kva tida er, sa kyrkjefaderen Augustin, til dess nokon spør meg om det. Då veit eg det ikkje lenger.

Dagens astronomar, kosmologar og fysikarar bruker mange krefter på å forklare og skildre tida. Ho starta ein gong, og ein gong skal universet kolne og døy. Og då døyr også tida. Då er tida ute, også for tida. Eg trur ikkje dette lèt seg forstå. Eit univers som døyr og vert borte, og tar tida med seg, har vi ikkje tankekraft og fantasi til å fatte. Her melder tanken pass.

Gjennom historia er det lagt ned eit stort arbeid på å ordne tida, måle henne og kunne fortelje om henne på forståeleg vis. Samlivet mellom sola og jorda gjev oss året og døgnet, som begge er tidsmål. Månen hjelper til med månadane på litt uryddig vis. Og sjølv har vi skapt oss tidsmålarar, frå soluret til atomklokkene, som måler tida i timar, minutt og sekund og det som mindre er.

Vi har eit slag kontroll på dagen i dag. Men i historia er det to store spørsmål som bed om eit svar. Kva tid starta tida? Kva tid var det første sekundet? Og: Kor skal vi starte når vi vil halde orden på åra som går, når vi vil telje dei? Kor skal vi ankerfeste tidsrekninga vår?

Romarane starta tidsrekninga si frå den gongen Roma vart grunnlagd, ab urbe condita, som dei sa, ca. 700 år før vår tidsrekning. Roma regjerte verda, og mange nytta den tidsrekninga. Islam startar med Muhammeds utvandring frå Mekka til Medina i år 622 etter vår tidsrekning. Jødane startar med dagen då Gud skapte verda, som europeiske teologar seinare fann ut var for 6000 år sidan. Buddhistane startar tidsrekninga si med den dagen Buddha gjekk inn i Nirvana. Andre hadde andre tidsrekningar.

Dei kristne hadde mange tidsrekningar. Ei var knytt til keisar Konstantin, han som gjorde kristendommen til statsreligion i romarriket. Ei annan starta med den første påsken. Det fanst fleire. Dette var eit rot.

I sjette hundreåret levde det ein munk, matematikar og astronom som heitte Dionysios Exiguus. Han streva med å få plassert påsken i kalenderen. Det var ikkje lett, og problemet er framleis ikkje løyst. I motsetning til jula driv påsken framleis rundt i kalenderen og tek pinsen med seg. Og ulike kyrkje feirar påske til ulik tid. Han kom då fram til at heile tidsrekninga måtte gjerast om, ordnast. Han ville «nummerere åra frå inkarnasjonen til vår Herre Kristus». Jesu fødsel, det at guden vart menneske, var ei så avgjerande hending i historia at tidsrekninga måtte starte her.

I år 525 etter vår tidsrekning skreiv han eit brev til paven der han gjorde framlegg om at A.D., Anno Domini, det Herrens år, skulle vere utgangspunkt for all tidsrekning. Og slik vart det etter kvart. Størstedelen av verda, med unntak av islam, kom til å følgje denne tidsrekninga.

Barneguden som vart fødd i Betlehem, tok makta over tidsrekninga, som andre gudar før hadde hatt.

Det tok litt tid før tidsrekninga slo igjennom. Den engelske prelaten Beda, som skreiv ei kjend kyrkjehistorie i år 731 e.Kr. var den første som brukte tidsrekninga e.Kr. i England. Først på 1600-talet slo tidsreknemåten gjennom i europeisk vitskap. Dette skaper sjølvsagt problem for historikarar som les gamle dokument med mykje ulik tidfesting.

Så var nullpunktet for den historiske tidrekninga fastlagt. Det var Jesu fødsel i stallen i Betlehem. Grunndokumentet i tidsrekninga vart då evangelia, først og fremst juleevangeliet hos Lukas.

Og her dukkar det opp dateringsproblem. Den tids Judea var ein del av romarriket, eit velorganisert verdsrike med styringsdokument og skikkeleg arkivføring. Når vi legg evangelieforteljingane ved sida av det dei velorganiserte romerske arkiva fortel, skurrar det. Ikkje alt stemmer.

Jesus vart fødd under keisar Augustus, fortel alle. Augustus regjerte i tida frå 37 f.Kr. til 14 e.Kr. Her spriker ikkje arkiva og tidsrekninga til Dionysios. Verre blir det når Matteus fortel at Jesus vart fødd medan Herodes regjerte, han som slo i hel alle småborna i Rama. Hans regjeringstid slutta i år 4 f.Kr. i vår tidsrekning. Altså har Dionysios bomma med minst fire år.

Men det er meir som ikkje stemmer. «Det skulle takast manntal yver heile verdi», skriv Lukas, og det var difor Josef og Maria drog til Betlehem. Dette manntalet skjedde i år 4 e.Kr., i samband med at Judea vart innlemma i provinsen Syria. Då måtte det lagast eit skatteregister. Det kom til opprør både mot manntalet og skatteregisteret, begge delar omtala i Apostelgjerningane 5,37. Dette var første gongen dei tok manntal, fortel Lukas i juleevangeliet, og det stemmer med arkiva. Innlemminga i Syria var ei nyordning som kravde nye administrative ordningar, som eit skatteregister. Problemet er berre at Lukas fortel at det hende medan Kvirinius var landshovding i Syria. Det vart han først i år 6 e.Kr. Og manntalet vart altså gjort i år 4 e.Kr. At han var landshovding under manntalet, kan då ikkje stemme.

Vanleg oppfatning i dag er at Dionysios har bomma med fire år, og at Jesus då vart fødd i åra mellom 6 f.Kr. og 4 f.Kr. Og at Lukas, som skreiv evangeliet sitt ca. 85 e.Kr., har streva med fortida og minnet sitt. Herodes og Kvirinius regjerte ikkje samtidig, slik Lukas fortel i juleevangeliet. Herodes døydde ti år før Kvirinius vart landshovding i Syria.

Så bomma Dionysios litt då han skulle fastsetje starten på tidsrekninga vår. Dagens historikarar er likevel imponerte over arbeidet hans. Han skapte orden i tidsrekninga. Og vanleg oppfatning i dag er at Jesus frå Nasaret vart fødd ein gong mellom 6 f.Kr. og 4 f.Kr. Ingen vågar å vite det sikkert

Då Dionysios ordna tidsrekninga vår med utgangspunkt i religionen og i krubba i Betlehem, var dette uomstridd. Evangelias forteljing om hendingane rundt Jesus frå Nasaret var sentrale i folketrua og folkefantasien. Med framvoksteren av konkurrerande truer og verdsforklaringar skulle dette endre seg. Kristendommens sentrale posisjon vart svekt. På engelsk dukka Common era opp som tidfesting. Kristus var borte. Common era høvde betre når ein skulle snakke med folk frå andre religionar, som ein stadig skulle meir og meir. Midt på 1800-talet dukka tidfestinga unsere Zeitrechnung, vår tidsrekning, opp i Tyskland. Kristus var borte der også.

Republikanarane under den franske revolusjonen hadde front mot kyrkja og den katolske religionen. I staden for Kristi fødsel, rekna dei tida som før og etter Notre ére, før og etter vår tid. Naziregimet i Tyskland var mot både jødar og kristendom og ville ha Kristus bort frå årstala. Ikkje var han fødd i år null, og ikkje var hans fødsel viktig nok som historisk hending til å bere tidsrekninga vår. Meinte nazistane.

Truande jødar har problem med tidsrekninga vår. Kristus er ei latinisert form av det greske Christos, som er ei omsetjing av det jødiske Messias, som tyder «den salva». Truande jødar ventar framleis på Messias. Tidsrekninga vår byggjer på at Messias er komen. Det er det tidsnemninga seier. Altå må truande jødar finne andre ord.

Så er tidsrekninga vår ikkje så enkel. For sterktruande ortodokse skaper det problem at evangelistane ikkje er fullt ut pålitelege i tidfestinga si, som dei då ikkje er. For folk som er kritiske til kristen tru og religion, er det eit problem at tidsrekninga vår er knytt til ei av dei mest sentrale hendingane i kristen tru. Tidfestinga blir ei understreking av dei kristne røtene våre. Og andre religionar opplever tidsrekninga vår som eit vestlege, imperialistisk overgrep mot den religiøse trua deira. Vi har, med tidsnettet vårt, lagt kristendommen oppå heile historia, også deira.

Så er tida, også den farne tida, fortida, ugrei å få orden på. Ho lèt seg tydelegvis ikkje disiplinere og bli lagd til ro. Men Dionysios gjorde eit godt forsøk.

Andreas Skartveit