Angsten ved straffesparkmerket

Fotballbøker er ein eigen sjanger. Eit søk på Amazon etter slike gjev 16.000 oppslag. Ei slik mengd er ikkje overraskande når vi ser på tre berømte sitat om spelet: «Av alle uviktige ting i verda er fotball den viktigaste» (Johannes Paul II), «Fotball er krig minus skytinga» (George Orwell), og sist, men ikkje minst kompetent: «Somme meiner at fotball handlar om liv eller død. Eg er særs skuffa over ei slik haldning. Eg kan forsikra at fotball er mykje, mykje viktigare enn det» (Bill Shankley).

Kvaliteten på fotballbøker er ikkje uventa varierande, men nokre få er på eit høgt litterært nivå. Til dømes har den same Shankley, innanfor undersjangeren managerbøker, fått eit meisterverk skrive om seg i Red or Dead av David Peace, medan Nick Hornby har skrive den ultimate supporterboka med Pitch Fever.

Nordmenn skriv òg fotballbøker. Og når no Nils Henrik Smith, som dessutan er skjønnlitterær forfattar med tre romanar og Tarjei Vesaas’ debutantpris bak seg, har skrive ei slik, må ein vel venta seg eit visst litterært nivå? Men eg går ut frå at han veit at lesarar av slike bøker er spesielle, ved at kvar og ein meiner å ha større kompetanse enn alle andre, inkludert forfattaren: Til dømes kan dei på 100 meters avstand sjå noko ein dommar ikkje ser på 2 meter. For supporterar er fotball 90 minutt med irrasjonalitet, noko som smittar over i fotballbøker. Smith sjølv demonstrerer dette ope når han fortel om straffesparkkonkurransen i VM-finalen mellom Brasil og Italia i 1994. Han ønskjer at Brasil skal vinna, men han ønskjer òg at italienske Baggio skal skåra på straffesparket sitt, det som gjekk over, og som gjorde at Brasil vann.

Russisk rulett

11 meter høyrer til ein undersjanger som handlar om eit aspekt ved eller ei rolle i spelet. Til dømes finst det bøker om målmannen, om offside, og, skulle eg tru, om innkastet. Smith skriv altså om straffesparkets historie, men for det meste om den nyare historia, ettersom ho er overrepresentert med videodokumentasjon. Vi får likevel ei grei innføring i fotballens urtid, med uklåre reglar, og kvifor ein fann det naudsynt å innføra straffesparkregelen (1902): Ein forsvarar sikra siger ved å redda med handa utan at han kunne straffast for det. Dei første åra likna straffesparket det ein finn i ishockey. Først i 1913 fekk vi det moderne straffesparket.

Det særeigne med straffesparket, noko Smith innleier boka med, er at medan fotball er fellesskap og samhandling, vert straffesparkeksekutøren plutseleg heilt åleine, og difor utsett for eit umenneskeleg press. Medan målmannen endeleg kan ta det roleg. 75 prosent av straffene vert mål. Bomskot er å mislukkast mot alle odds, medan redning lagar ein helt mot alle odds. Dette eksekutørpresset vert multiplisert i samband med den torturinstitusjonen som heiter straffesparkkonkurranse, som best kan samanliknast med russisk rulett. Det er mest denne institusjonen Smith skriv om.

Er du abonnent? Logg på for å lese vidare

Digital tilgang – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.

E-postadressa di

Eg godtek vilkåra

Eller kjøp eit anna abonnement

Er du abonnent? Logg på for å lese vidare