Sakprosa

Odd Nordstoga:

Spelemann

Samlaget

Du kan komme til å tenke på Freia mjølkesjokolade, eller nasjonalskiløparen Harald Grønningen for dei av oss som hugsar så langt tilbake, når Odd Nordstoga syng og dansar i veg over scena med trekkspelet på magen. Han er så tvers gjennom godt norsk. Meir norsk kan det ikkje bli, på populærmusikkfronten. Og så er han så beskjeden ein kar. I eigne auge vil han gjerne vere slik, om han fortel sant.

Vi kan følgje musikaren der han går nesten som ved sida av oss. Alt er så nedpå. Med i teksten på boksidene syng ein melankolikar som vi kjenner frå tekstane til songskrivaren. Spelemann er ei inntakande bok.

Liv og tilbakeblikk

Likaste guten er han, og ikkje ein einaste løyndom frå eit utsvevande artistsliv er å finne, på eller halvfortalt mellom linene. Til det er Nordstoga for gjennomført godgut. Ingen skandalar å lage oppslag om. Historier som ikkje eignar seg på trykk, held han tett til brystet.

Men vi får mykje om karrieren fint fortald. Som når Odd er på kajakktur med kompisar i øyværa på Helgeland, og også der blir gjenkjent og må vere fotoobjekt på tur mellom holmane. Eller frå livet med kompisar i bandbussen og på og bak scena. Turné betyr fri frå familiepliktene heime. Odd innrømmer at det er hans privilegium slik å sleppe unna.

Boka vekslar kjapt mellom notid og fortid. Her og der snåvar forteljinga, med eit par historier som manglar hale. Ein bit er boka unna den fremste sjølvbiografiske litteraturen. Men vi får måla fine, små livsopplysningar fram.

Små kik inn i privatlivet til ein kjernefamilie med tenåringar får vi. Passe sjølvironisk er forfattaren når han riv glansen av kjendisstatusen ved å lure på om det er Tarjei Vesaas som har skrive manus til kvardagsmiddagane i heimen, der alle er så tagale.

Vinbygg

Artisten med familie og musikarkarriere i hovudstaden blir gjerne tenksam når han sit i kø ut av Oslo og køyrer dei fire timane til Vinje, heimover til opphavet. Ein blir ikkje fullstemt lykkeleg fordi om ein blir berømt. Han grundar der han sit og køyrer, over at han flytta ut, og dette får vi fint fortalt. Han gjer seg tankar om bygda, om slekta, om foreldra. Om den autistiske søstera Gunne, med eit liv som har betydd mykje for å forme han. Her er odelsbroren som slit med nytt, dyrt fjøs og låge mjølkeprisar. Veslebror legg inn eit innlegg for norsk matproduksjon, med ståstad besøk i mjølkerobotfjøset.

Han gjer seg i grunnen mange refleksjonar, tankar som kan komme lesaren til gode. Forteljinga om eit utanfrå sett vellykka liv fortel oss at vi alle kjem frå ein stad, og at det går ein tråd gjennom oss alle, til noko og nokon andre. Eit samband med naturen trur også Nordstoga på.

Slik prøver han å seie oss noko, ut frå det han har erfart, midtvegs i livet, med snart vaksne barn. Det ligg ein poesi på lur i teksten, men så har han da òg skapt songar som vil bli hugsa. Ein stad skriv han så fint om det å flytte: «Det er berre livet sjølv som flytter på ein, som sola flytter skuggen i vindaugskarmen.» Å vere skapande artist opplever han som «eit edelt arbeid». Tenk å bruke slike ord i dag!

Eg og dei andre

Andre får gjerne rolla som statistar rundt livet til stjerna. Slik er det med Odd òg, enda så sympatisk han vil vere. Når han nyttar turen med eldstesonen til folkehøgskolen til å fortelje historiene om sine eigne spektakulære opplevingar da han sjølv gjekk på folkehøgskole, med filminnspeling i Moskva og det eine med det andre, mens vi ikkje får høyre mykje om reia til sonen anna enn at far er skeptisk til gladkristendomen skolen er bygd på, så er vi ved paradokset til sjølvbiografien – og livet. Dei andre er ei ramme om ein sjølv.

Og eget skulle hatt ein språkvask, det forstyrrar meg der eg sit med boka om den staute spelemannen, at eget alltid er først. Jamt får vi: «Eg og Hilde Marit», «Eg og Gunne», «Eg og Margit», eg og den og den, dei og dei. På skolen i mi tid minte læraren oss på å sette dei andre først i opplistingar. Men kanskje er det annleis no? Og i alle høve er jo Odd blitt stor artist.

Om å vere den ein er

Ein blir ikkje berømt i guteflokken i Vinje av å gå på musikkskole og spele trekkspel. Men så var Odd som 11-åring på ferie hos eit søskenbarn i Bærum. Ein dag gjekk det rett fram på Karl Johan. Dei to sneik på Kolsåsbanen med instrument i ei gammal barnevogn og sette seg ned på Egertorget og håva inn pengar frå halvgamle damer som helst ville stryke dei på brystet og lét 50-lappar falle over dei. Trekkspelet kan vere eit magisk instrument for så mangt. Slik starta artistlivet.

Om ikkje å bli profet i eige land, fortel Nordstoga empatisk. Da populariteten var i ferd med å ta av, var det klart for stor konsert i Vinje. Men stjerna fanga ikkje publikum. Dei stod og betrakta han, og han fekk dei ikkje med. Det var som å dette ned på kulen. I Vinje tar dei ikkje av, «ein er den ein er». Bygdegut og snill som han er, tilgir han janteoppførselen. Men derifrå gjekk karrieren til himmels.

For den som likar populærmusikk frå Telemark, er dette ei lett lesen og positiv bok.

Om ein mann som var gut ein gong som alle andre, og enno kjenner seg framand med å stå og selje seg sjølv som produkt etter ein konsert. Men som er stolt av det han kjem frå og det han har fått til. I Vinje tel ein med tal som «sjau, eddiv og fjørten», og ein gut kan bli flira av for sånt, i Bærum.

Odd Nordstoga selde saman med Sissel Kyrkjebø i 2009 juleplata Strålande jul, i 375.000 eksemplar (ifølgje boka, på hans eiga nettside står det 350.000). Her i landet berre slått av Sissel Kyrkjebø solo. Som mannleg artist tronar han på toppen.

Arild Bye

Arild Bye er journalist, forfattar og tidlegare redaktør i NRK Nord-Trøndelag.