Roman

Ida Fjeldbraaten:

De andres liv

Cappelen Damm

Det er ikkje mykje tiltak i hovudpersonen. Men det er det i romanen. Hovudpersonen er ei kvinne som skulka skulen for å sitte heime og sjå reality-seriar, og som i sitt vaksne liv stort sett har halde fram med det. Mora ringer stadig for å høyre om ho har fått dreis på livet sitt, broren Thomas går same ærend, men meir avslappa. Kvinna et ferdigproduserte nudelrettar, gløymer å dusje, lèt oppvasken stå, ignorerer rekningar og avtalar med Nav, går sjeldan ut; både ho og bustaden er i forfall.

Friksjon skapar god TV

I tilbakeblikk får vi høyre om eit oppdrag ho fekk som loggar under innspelinga av ein reality-serie. Oppgåva var å følge med på kameraa som var installerte i deltakarhuset, og markere med fargar kva for relevans dei ulike hendingane hadde for klippinga. Relevans oppstod ifølge produsenten når dei oppdaga friksjon og konfliktar mellom bebuarane.

«Ida Fjeldbraaten har skrive ei uroande soge om kvar vi er på veg.»

Når det første vi får vite, er at alle dei innesperra deltakarane har mentale lidingar, og at konseptet går ut på å overlate behandlingsmetodane til deltakarane sjølve, anar vi uro, for å seie det mildt. Ein er suicidal, ein har bulimi, to er rusmisbrukarar, ein har PTSD og rulleblad knytt til vald. Dei får alt dei ber om i kommunikasjonen med produksjonsteamet, sprit, øl, vin, mat, godteri, sigarettar, men held dei opp ein plakat med «Eg vil ut», er det ingen respons å få.

På grunn av komplikasjonar – for å seie det mildt – i utgangen av «showet», blir serien aldri send. Kvinna går vidare i livet og rake vegen inn i forfallet i notida. Når ho greier å skaffe seg ein slags jobb (heimanfrå), er det òg knytt til reality-konseptet, med podkastar.

Realisme og satire

Er det realisme Ida Fjeldbraaten har skapt med De andres liv, eller ein satire? Det er begge delar. Romanen er for truverdig til å vere rein satire og for langt strekt til å vere rein realisme.

Balansen er elegant turnert av ein forfattar som viste seg å ha ei sterk litterær stemme alt med debutromanen Jerv (2020), ei fundamentalt annleis bok enn årets. Når forfattaren kan opne så ulike avdelingar i verktøykassa si, er det imponerande.

Romanen vekslar mellom tider og mellom kliniske loggrapportar frå produksjonsteamet og ein «behind the scenes»-versjon av det som eigentleg skjedde i redaksjonen under innspelinga. Lesaren får hoppe inn i stoffet frå ulike kantar og trekke eigne slutningar. Likevel finn vi eksplisitte setningar som merkeleg nok aldri, i konteksten, verkar overtydelege: «Internett er uendelig, det er fråtseri, tidsfordriv og et sted å hvile. Det er drømmer, ydmykelse og fordømmelse. Historiene der inne gjentar bare seg selv.»

Historiene i hovudpersonens liv gjentar seg òg, i sin stillstand utanfor røyndomen. Det er samstundes ikkje noko i vegen med refleksjonsnivået hennar. I møte med bebuarane i huset tenker ho: «Det er som å sitte og se på en gjeng som drukner. Idet noen får hodet så vidt over flata, drar en av de andre henne ned igjen.»

Ein deltakar reagerer med å isolere seg, ein annan blir forløyst. Og når kvinna er overlaten til seg sjølv, er det vanskeleg å sjå kva behandling som kunne gagna henne, så lenge ho verkar verken motivert eller rusta for betring. Kva har samfunnet snytt henne for?

Ida Fjeldbraaten har skrive ei uroande soge om kvar vi er på veg. Då tenker eg ikkje at vi alle skal bli internettfornektande dinosaurar, men kanskje vi skal løfte blikket og sjå kva for ei suppe vi til kvar tid står i. Slik alt dei gamle grekarane ... og så vidare.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.