Roman

Lars Saabye Christensen:

Omagiu

Cappelen Damm

Om noko land skulle eigna seg perfekt for ein roman, må det sjølvsagt vera Romania. Ei slik lukkeleg lokalisering har Lars Saabye Christensen gjort i den nye romanen sin, sjølv om namnet Romania ikkje er å finna i boka. Ein ser likevel fort at det er der handlinga går føre seg, under skrekkveldet til Nicolae Ceauşescu, skomakaren som i romanen vert kalla Kapteinen og stundom Geniet frå Karpatane.

Kona hans vert kalla Mor, og forfattaren har gjort ho noko yngre enn originalen, og dessutan barnlaus, medan ho elles har attkjennande drag, som ei enorm samling skor (3000 par, omtrent som samlinga til Imelda Marcos) og ein mutt personlegdom som får meg til å tenkja at ho kan ha kjøpt dei skorne hjå Al Bundy.

Stormannsgalskap

I romanen møter me Ion Pauker, som er son av ein glasmeister, og som tidleg i boka tidt er å sjå berande på eit vindauga, slik at folk kallar han Utsikten. Mot slutten av boka får me vita, av mor hans, Sanda, at dei bak ryggen hans kalla han Dårleg Utsikt.

Det vert gjort eit poeng av at han er så ekstremt sta, og eg tenkte då at me her har ein litterær slektning av Oskar Matzerath hjå Günter Grass, eller at teksten kunne vera ein homage (av latin, homagium, hylling, som er opphavet til boktittelen) til Grass, men teksten utviklar seg i ei anna lei.

Før lesaren veit ordet av det, har Ion meldt faren for noko småtteri, og glasmeisteren vert kasta i fengsel. Ion Pauker kjem seg til hovudstaden, der han etter kvart får tittelen ordenskansellist, med ansvar for å halda alle utmerkingar og ordenar Kapteinen og Mor har fått, i orden. Rommet desse er plasserte i, er det som heiter Omagiu, og det ligg i det gigantiske Folkets palass, som den stormannsgalne statsleiaren fekk bygd. Som alltid når eitkvart i ein autoritær stat har eit namn med Folket i, er det laga for eliten.

Overlevingsstrategi

Ion Pauker er ein opportunist som stundom er årsak til at andre fell i unåde. Det skal ikkje mykje til. Lars Saabye Christensen har funne fram til den tenkjemåten som ein i andre land ville sjå som paranoid, men som er ein overlevingsstrategi i eit totalitært samfunn.

Ion Pauker vert i sinekyrestillinga som medaljegnikkar og ordensbandstrykar meir eit symbol på eit tannhjul i despotens statsmaskineri enn ein reell aktør. Men posisjonen held han i nærleiken av Kapteinen, og tett på det gjeldande språket, som sjølvutslettande robot.

Stemninga i boka er i slekt med slikt ein finn døme på hjå Ismail Kadare og Uwe Tellkamp, og samstundes er det tydelege spor til Franz Kafka, ikkje minst ved at det i vrimmelen av moglege personar stadig er dei same få, i nye posisjonar, som dukkar opp og får avgjerande verknad på hendingane, i eit vedvarande mareritt som ikkje går heilt inn på nervetrådane til lesaren.

Romanen nemner noregsvitjinga til Kapteinen og frua, og utmerkingane dei fekk her, St. Olavs både ditt og datt. Det kan leggjast til at dei då hadde med seg ein tolk som heitte Sanda, som har gjort så mykje for norsk språk i Romania at ho er riddar av St. Olavs Orden. Geniet frå Karpatane og kona hans står ikkje lenger på lista over dei utmerkte.

Romanen tek ei uventa vending mot slutten, og ei ekstra heilt til slutt, men den er av det melodramatiske slaget og verkar konstruert i ein elles bra roman frå det marerittkabinettet eit mistruisk og persondyrkande diktatur er.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.