Sakprosa

Frank Rossavik:

Hæ? Et liv som tunghørt

Vigmostad & Bjørke

Frank Rossavik er kjend som forfattar, kommentator og journalist frå aviser som Bergens Tidende, Morgenbladet og Aftenposten. No har han skrive boka Hæ? Et liv som tunghørt om å veksa opp med ei alvorleg høyrselshemming. Berre fire år gammal leid Rossavik eit alvorleg og uforklarleg høyrselstap. Foreldra vurderte om han burde byrja på ein «anstalt» for døvstumme, men valde til slutt å senda han på vanleg offentleg skule i staden. Det vart starten på eit liv der han heile tida måtte måla seg mot alle som hadde god høyrsel.

I boka stiller Rossavik spørsmål ved kva høyrselstapet kan ha betydd for den han er i dag, og korleis samfunnet omkring har handtert det. Boka er personleg, uhøgtideleg og ærleg. Gjennom historia om livet sitt reiser Rossavik eit tema av stor offentleg interesse, nemleg om diskrimineringa og stigmatiseringa av høyrselshemma. Rossavik fortel detaljert om oppveksten, om mobbinga han vart utsett for, og om utfordringar han har hatt i jobb og privatliv. Å delta i samfunnet på lik linje med andre omtaler han som «ekstremsport».

Høyreapparat

For fire år sidan fekk eg sjølv mine første høyreapparat. Sjølv om teknologien har komme langt, klarer ikkje apparata å filtrera ut skarpe lydar, klirring, gjenklang og alt som forstyrrar det eg eigentleg vil høyra. Tvert imot blir slike lydar forsterka av høyreapparat. Den viktigaste tilrettelegginga som kan gjerast, er derfor å forma ut møterom og andre lokale med god akustikk (lite gjenklang) og å installera teleslyngje.

Dessverre er trenden den motsette: glas, harde flater og mykje gjenklang. Teleslyngje manglar overalt. Då hjelper det lite å skru opp volumet. Dette har konsekvensar for nesten éin million nordmenn som slit med dårleg høyrsel og ikkje vågar seie ifrå. Kvifor blir det ikkje teke på alvor? Mange menneske blir stengde ute frå å kunna delta på ein konstruktiv måte. Sjølv har eg vore på teater utan å få med meg eitt ord av det som vart sagt, då teleslyngja var slått av.

Fordommar

Hæ? handlar om usynleggjering og fordommar mot høyrselshemma. I eit spesielt hjarteskjerande avsnitt fortel Rossavik om då han deltok i gravferda til ein nær venn, utan å kunna høyra kva som vart sagt: Teleslyngja i kapellet var slått av, sjølv om Rossavik hadde gitt beskjed på førehand. På offentlege debattmøte er gjenklangen så fæl at det kan vera svært vanskeleg for folk med høyreapparat å høyra.

Rossavik er eit døme på korleis tunghøyrde i aller høgaste grad kan berika både arbeidsplassar og samfunnsdebatt. Han har vunne prisar og har openbert ein identitet som handlar om langt meir enn høyrselstap. Men kampen for å unngå å hamna i bås har prega han. Humoren har vore ein overlevingsmekanisme.

«Jeg vil ikke la hørselstapet begrense livet», skriv han. Det vekkjer respekt og sympati. Samtidig er det noko sårt over den hardleiken forfattaren her har måtta utvisa gjennom livet. Han nemner meir enn éin gong at minnet er dårleg. Har han fortrengt vonde opplevingar? For høyreapparatet har jo avgrensa han: Rossavik fortel at han kan verka meir usosial og distansert enn han eigentleg er, spesielt i forsamlingar der det ikkje er teleslyngje, der det er dårleg akustikk og mykje gjenklang.

Han reflekterer over at høyrselstapet kan ha gjort han hardhuda: «Og ja, det finnes fordommer mot tunghørte (og mot homofile), men er det nødvendig å føle seg stigmatisert eller føle skam? Da gir man andre makt over seg.»

Slik ryggar han på mange måtar inn i problemstillinga. Gjennom heile boka blir forfattaren sliten mellom å tilpassa seg og å kjempa for rettane sine. Denne ambivalensen overfor sjølve grunntemaet gjer boka spesielt tankevekkjande. Det gir eit innblikk i sårbarheita høyrselstapet har gitt Rossavik, som han knapt synest å erkjenna sjølv – før no. Han prøver å ikkje tenkja for mykje på korleis omgivnadene avgrensar han, han ler det vekk. Ein menneskeleg reaksjon. Samtidig er det vel også slik at ikkje alle kan velja kva dei skal «kjenna» i møte med fordommar og diskriminering? Kjenslene fortel oss jo noko viktig.

Å forventa at høyrselshemma ikkje skal «kjenna seg stigmatiserte», når dei openbert blir det, er jo også ein måte å vinna makt på? Det kan vera vanskeleg nok, sjølv for godt høyrande, å ta ordet i ein debatt. At folk som høyrer dårleg, vel å ikkje gjera det, når møtet ikkje er tilrettelagt for dei, er ikkje rart.

Styrke?

Som kommentator er Rossavik analytisk og reflektert. Hæ? speglar også det. Han set spørsmålsteikn ved i kva grad høyrselshemminga har vore ein styrke eller ein veikskap for han. Han fortel korleis han har vorte flinkare til å lytta og komma nær dei han skal intervjua. Det har vore ein styrke i jobben. Analysane gjer boka rikare, men skaper også ein distanse mellom forfattaren og lesaren. Måten han prøver å markera avstand mellom kampen for rettane til høyrselshemma og det han omtalar som «identitetspolitikk» og «woke» på, synest også noko kunstig i ei bok som dette.

Men alt i alt er dette ei svært interessant bok som handlar om langt meir enn å vera høyrselshemma. På mange måtar er det ei bok om tilhøyrsel, der det å ikkje alltid høyra blir ei hindring for det å høyra til. Det er tankevekkjande lesnad, spesielt når ein veit kor lite som eigentleg skal til for å skapa nettopp tilhøyrsel for så mange, mange fleire.

Erik Martiniussen

Erik Martiniussen er forfattar og journalist.