Roman

Marianne Teie:

Jeg kan ikke trylle

Cappelen Damm

På omslaget av Marianne Teies andre roman, Jeg kan ikke trylle, ser vi blokkleilegheiter i kvelds- eller nattemørke, der mange av vindauga er mørke; nokre leilegheiter er det lys i. Det er eit enkelt, men talande bilde av at utanfrå er det uråd å vite korleis folk har det i heimen sin. Vi kan sjå om dei har lyset på eller av; det er alt.

Ein roman kan derimot opne dørene for oss. Når vi møter eg-personen Janis, er ho på veg ut frå fengselet, no drar ho heim til blokkleilegheita til mora. Kapitla vekslar mellom notid og fortid, og litt etter litt får vi vite kva som har skjedd som har sendt henne i varetektsfengsel. No går ho og ventar på om det blir reist tiltale mot henne eller ikkje.

Ulike distansar

Det som er skjedd, har med mannen Trygve å gjere. Janis har levd i eit valdeleg forhold. Trygve har nedverdiga, kua og kontrollert henne på psykisk og fysisk vis. Han har isolert henne, snakka nedlatande om familien hennar, gjort henne spak og usikker og vitskremd for alt frå å ta på for mykje eller for lite leppestift til å snakke med naboane. Ho har snakka stygt om kollegaer ho eigentleg likar, for at ikkje Trygve skal kjenne seg truga. Ein dag blei det nok.

Det er ei opprivande historie. Men romanen viser òg ei anna vond historie, gjennom korleis dynamikken mellom Janis og mora speler seg ut. Distanse er ein gjennomgangsfaktor. Mora held mykje inne, vil ikkje snakke om ting, og ho viser ikkje spontan glede før den unge venen hennar Jesper kjem på besøk.

Mot Janis er ho avmålt, og når ho klemmer dottera eller føreslår noko dei kan gjere saman, ser det ut til å vere meir utslag av dårleg samvit enn av spontan og ektefølt kjærleik. Dette registrerer Janis, som blir såra. For å seie det med Janis: «Fint, sier mamma, med en lys stemme som hun bruker på hunder og på meg.»

No-kjensla

Marianne Teie skriv vart, men nøkternt. Det er ei ventetid som blir skildra. Janis ventar ikkje berre på rettslege steg, men på anerkjenning med tilbakeverkande kraft. Når vi blir med henne tilbake til barndommen, heiter det: «Det jeg er redd for, er at mamma og pappa skal dra fra meg for godt, for hva skal de med meg. Jeg er jo bare et barn.» Distansen er altså ikkje naudsynleg noko som har slått inn no. Teie formidlar korleis kjensla av venting kan legge seg over eit tilvære, korleis ein person som alltid ventar, aldri får ei kjensle av noet. Og at når personen først gjer det, blir det fatalt.

Tittelen Jeg kan ikke trylle speler i overført tyding på «eg kan ikkje klare dette utan vidare», meir konkret har det å gjere med at faren til Janis var ein kjent tryllekunstnar. Det er ikkje humor som pregar denne romanen, det var meir gjennomgåande i Dama til Rune (2022), men Janis skildrar i alle fall faren i finurlege vendingar: «Pappa vokste opp med kaniner. Han hadde dem i bakgården. De var alle hvite, og det var da han lærte å trylle dem bort at han ble tryllekunstner.»

I lesinga av årets roman er eg stort sett overtydd. Eg er ein djupt bevega lesar. Det einaste eg stussar på, er forholdet mora har til den unge Jesper, som i sin art verkar søkt. I røyndomen kunne det vore truverdig, for alt kan skje i røyndomen, men ikkje alt rimar i litteraturen.

For å vende tilbake til Elisabeth Vold Bjones omslagsbilde: Det er lyse og mørke vindauge, men det er òg glas som står på gløtt, der vesen flyg inn som vi helst vil ha ut igjen.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.