Sakprosa

Erik Tunstad:

Å elske et insekt. Hva skjer når insektene forsvinner?

Humanist Forlag

Ein seinsommardag eg sat på krakken inne i ripsbuskvillniset for å hauste inn til årets siste saftkoking, landa ei bladtege på låret mitt. Så ei til, av ein annan art. Eg blei var insekta i ripsen og rundt meg. Nokre meter unna summa bier og humler i bergmyntebedet.

Det er meir enn 150 bladtege­artar i Noreg. Av villbier og humler er det over 200. Eg har ikkje kunnskap nok til å artsbestemme så mange av dei, men det har til gagns den røynde biologen Erik Tunstad. Han er forfattar og forskingsjournalist; ein mangesidig formidlar av naturvitskap. Insekt har han vore lidenskapeleg oppteken av sidan barndomen.

Alarmerande utvikling

Det blir færre insekt. Med desse lagnadstunge orda opnar Tunstad boka Å elske et insekt. Vi har høyrt det før og kjem til å høyre det igjen: Insekta døyr i urovekkande høgt tempo. Det er observerbart. Tal frå organiserte teljingar syner dramatisk reduksjon i bestandar hos mange artar, fleire av dei er i ferd med å forsvinne heilt. Insekt døyr ut åtte gongar snøggare enn pattedyr og fuglar.

Med sin eigen hage som ståstad syner Tunstad oss levekåra til insekta i både pallekarm og regnskog. Han syner oss artsrikdomen, mylderet, insekta i eit langt historisk perspektiv og korleis dei tilpassar seg endringar i miljø og leveområde. Gjennom fleire hundre millionar år har insekta overlevd store naturkatastrofar. Dei har synt seg særs levedyktige. Difor ligg det eit alarmerande alvor i at dei no verkeleg ser ut til å slite.

Kjende årsaker

Tidlegare har andre forskarar skrive om dei komplekse årsakene og samanhengane. I boka stadfestar og utfyller Tunstad det alt kjende årsaksbiletet. Døma er mange. For å sikre store avlingar blir det framleis brukt sprøytemiddel som tek livet av insekt, ikkje berre skadeinsekta midla er meint å råke.

Nyare pesticid er meir harmlause for menneske og dyr enn DDT i si tid var, men ikkje for insekta og det biologiske mangfaldet. Faktisk kan dei såkalla neonikotinoida vere tusen gongar giftigare enn DDT. Sjølv små dosar gjer svært stor skade.

Insektgift drep, men ifølgje Tunstad drep bulldosarar og anleggsmaskiner meir. Mykje over halvparten av landoverflata til planeten vår er endra som følgje av moderne landbruk, avskoging og nedbygging. Levestadene til insekta blir borte, og det som er att, blir i stadig aukande takt delt opp i små og isolerte fragment, ikkje store nok til å halde oppe levedyktige populasjonar.

Framståande kapittel

Giftbruk og rovdrift på naturressursar er kjende tilhøve og på det viset sjølvsagde element i boka. Tunstads handtering av dei er interessant nok, men det blir likevel mykje meir interessant når han dykkar heilt ned til dei minste detaljane.

Han vier eit av kapitla til å skildre anatomien og eigenskapane til eit insekt. I lupeperspektiv avdekkjer Tunstad på dyktig vis det solide, avanserte, nyanserte og unike i insektverda.

Særleg gjer det inntrykk å lese om korleis insekta brukar sanseapparatet. I dette kapittelet kjem Tunstads evne til å visualisere til syne i si mest reindyrka form. Han skriv lett, fargerikt og med detaljerte og tydelege bilete. Språket hans fungerer som ein berebjelke som held det teksttunge fagstoffet på plass. Det er med på å lyfte boka opp og fram som eit sterkt og viktig bidrag i formidling av naudsynt innsikt om insekt.

Grunn til optimisme

Trass i negativ bestandutvikling og mange utrydningstrua insektartar er det ifølgje Tunstad grunnar til optimisme. Han ser ei endring i folks haldning til insekt, at nytteverdien kjem meir i fokus enn at insekta er til skade og plage. Vi har blitt flinkare til å leggje til rette for at insekta skal ha betre levevilkår.

Om enda fleire skal bli nyfikne på insekt og forstå kor sentral rolle dei har, er den positivt faktaorienterte formidlingsgløden til forskarar som Tunstad av avgjerande verdi. Også av den grunn er Å elske et insekt ei viktig bok som bør lesast av mange. Etter sjølv å ha lese boka er eg optimist med tanke på pollinerande insekt og ripssaft også neste sommar, men den formidlingsglade Tunstad har like fullt lagt att ei sky av alvor over hagen min.

Per Roger Sandvik

Per Roger Sandvik er bibliotekar og frilansskribent.