Forteljingar

Mircea Cărtărescu:

Melankolien

Omsett av Steinar Lone
Solum Bokvennen

Solum Bokvennen gav ut sju titlar av rumenske Mircea Cartarescu (f. 1956) mellom 1998 og 2011. Så blei det stille fram til i fjor, da mursteinen Solenoid kom på norsk. I år er han her igjen, med Melankolien. Alle bøkene er omsette av Steinar Lone. Han fekk nyleg Det rumenske kulturinstituttets pris for beste omsetjing i 2023. I 2008 fekk han omsetjarprisen til Norsk kritikarlag, også for ei omsetjing av Cartarescu.

«Det er eit enormt sug i denne teksten.»

Flytande draumeverd

Melankolien består av tre forteljingar ramma inn av ein prolog («Dansen») og ein epilog («Fengselet»). Melankolien er den overordna tittelen på dei tre forteljingane «Bruene», «Revene» og «Hudene». Perspektivet ligg hos ein femåring, hos ein åtteåring og hos ein femtenåring. Dei vaksne, foreldre og lærarar, er berre til stades som skuggar eller som «to vindpust som het mor og far».

Cartarescu skriv fram ei flytande draumeverd, vakker og suggererande, eventyraktig og fortryllande, magisk og mystisk, spegelvend og labyrintisk. Alt kan skje utan logiske samanhengar; det er barnet si fantasiverd Cartarescu går inn i med vidopne sansar – syn, lukt, smak, høyrsel og intuisjon formar barnets oppfatning av verda med «en dump stillhet, fra før ørene hadde dukket opp i verden». Det gir ei kjensle av einsemd og melankoli: «Det var så øde, så stille, så geometrisk melankolsk.»

Kulissane rundt desse barna er byen (Bucuresti?) med bustadblokker, fabrikkar, gateløp, gravlundar, gardsrom og opne plassar med trikkar som passerer og får murpuss til å falle og rustne låsar til å smuldre opp i eit forfall som er skildra med konkret presisjon. Ofte står eit vinterlandskap bada i månelys sentralt, vakkert, men også skremmande når fantasien tar over og regnbogen er fullt mogleg å gå på over til nabohusa.

Eksistensielt alvor

Det eksistensielle alvoret hos desse barna er bildelagt med ei kjensle av å vere fanga i ein klump med rav, umogleg å komme bort frå sjølv om ein skifter hud og henger den avlagde huda i klesskapet. Pubertet og kjønnsidentitet er også ein del av den erkjenningsprosessen ein femtenåring må igjennom.

Det er eit enormt sug i denne teksten, svimlande djup og ei forheksa stemning som tar pusten frå lesaren og får barndommen heilt nær igjen som ei magisk verd ein har forlatt, men som kan dukke opp igjen som draum og melankoli.

Mircea Cartarescu blir ofte nemnd som ein sterk og verdig kandidat til Nobels litteraturpris. Vi får vente og sjå. Etter mi meining er dette ei av dei beste bøkene denne hausten.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.