Forteljingar

Weronika Murek:

Dyrking av sydlige vekster etter Mitsjurins metode

Omsett av Agnes Banach
Meteor Forlag

Ei kvinne veit ikkje at ho er død, men vandrar ikring på rein trass. Ein avliva hund kjem tilbake to månader seinare. Ein kosmonaut kan kanskje snakke med dei døde.

Ei barnestove med eige sanitetsteater rommar ein gut som ikkje er likt av dei andre barna fordi han er eit kjøthovud. Ein godseigar har tilsett «åndssvake» for å jobbe i potetåkeren hans. Det er ein heilt vanleg dag i Polen.

Det er det sjølvsagt ikkje, men det kjem eg tilbake til. Då eg opna boka til den polske prislønte forfattaren Weronika Murek, Dyrking av sydlige vekster etter Mitsjurins metode, blei det raskt klart at dette universet ikkje er rett fram. Forfattaren kallar dei sju tekstane «forteljingar», og eg plasserer dei i ei blanding av realisme og absurdisme. Døden er ein gjengangar (!) og oppfører seg sjeldan slik vi meiner døden skal gjere.

Gud går ned trappa

Ein av titlane kan vise dette: «General Sikorskis tredje jordfestelse, denne gangen med pledd». Gjennomgåande oppfører ikkje språket seg heller, men sender oss på uventa assosiasjonsvegar eller lèt som «god dag, mann, økseskaft»-vendingar:

«Gud begynte langsomt å gå ned trappa. Hun hørte en klar lyd, etterfulgt av et hult dunk – den andre foten slepte etter.

’Jeg er ikke død ennå.’

’Kan du reinlender?’»

Bakteppet for forteljingane er Polens historiske erfaring med krig, kommunisme og katolisisme – noko omsetjaren Agnes Banach greier ut om i eit lærerikt etterord. Etter mine omgrep er også sjølve omsetjinga godt og samvitsfullt utført – og apropos dagens krisestemning blant omsetjarar: Ikkje alt kan overlatast til KI.

Tilbake til påstanden om «ein heilt vanleg dag i Polen»: Banach skriv at ein gjerne tenker på Mureks tekstar som «magisk realisme», men «Neida, vi er bare på bygda». Etter hennar oppfatning skil den polske landsbygda seg sterkt frå byane, og ho meiner Murek treffer litterært den same kjensla Banach sjølv får når ho reiser til det andre heimlandet sitt.

Eg ser kva ho siktar til: eit flimmer mellom notid og fortid, eit spenn mellom overtru og kvardagsforståing, eit pågåande limbo. I det lyset er det klart at dei døde trår ut av kategoriane sine. Lesaren står i sitt eige limbo; tekstane kan opplevast som både krevjande og inviterande, som uhyggelege – og humoristiske:

«’Jeg må lære meg å lese noter’, sa hun uten å se opp.

’Å?’ sa han fort. ’Hvorfor det? Kan man bruke det til noe?’

’Alt mulig’, sa hun.»

Teatrale verkemiddel

Weronika Murek er òg dramatikar, og forteljingane ber preg av at dei kunne vore skrivne som utkast til teater. Personane snakkar saman, forbi kvarandre, dei er gjerne fleire i ein samtale – og ofte kjem ein «etterslengar» av eit svar på eit spørsmål som blei stilt for to sider sidan. Nokon har stått og tenkt i mellomtida.

Av og til er skildringar som scenetilvisingar å rekne: «De ble gang på gang dekket av skygge, som om de snurret rundt og rundt.» Her ser ein for seg at personane sit på ei dreiescene. I forteljinga om mannen som løynt for kona går på Kafé Europa for å ete, drikke og danse og bli beundra av folk som står på andre sida av vindauget, er vindauget bokstaveleg talt ein «fjerde vegg», som i titteskapsteateret.

Boka til Murek gir ikkje ved dørene, og dette er kanskje ikkje boka ein tar med seg på ferie til Mallorca. Samstundes treng ein ikkje alpelue og raudvin for å lese ho heller. 

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.