Roman

Kristin Tveiten:

Nålehuset

Samlaget

Osvald blir fødd som «lausunge» ein gong på midten av 1900-talet. Mora verkar ikkje «heilt god», i alle høve er ho lite god mot sonen sin. Det er berre dei to. Oppveksten merkar sjølvsagt Osvald for livet, eit liv som Nålehuset følgjer nesten til endes. På andre sida av fjorden veks jamaldringen Frank opp, son av storbonden. Desse to er fiendar heile livet, og spenninga mellom dei og kva som ligg under, er det som skal drive denne soga framover.

Boka opnar som ein krim, med ei scene frå eit landsens lensmannskontor der ein person kjem for å melde ei mistenkeleg hending. Så spolar forteljinga åtti år bakover og byrjar skildringa av Osvalds barndom heime på garden saman med mora.

Tung oppvekst

Det er ein trong oppvekst der det religiøse spelar ei viktig rolle, ein kristendom av det refsande slaget. Mor til Osvald er like religiøs som ho er brutal. Ho mishandlar guten sin, både spontant og planlagt utspekulert.

Det einaste lyspunktet er smeden Salve, som heldigvis bur rett ved sida av. Osvald går ut og inn hos denne reservepappaen. Smeden lærer han opp i smedkunsten og – endå viktigare – i livskunsten, hos smeden får han litt av den gode nærleiken eit barn er avhengig av. Utan Salve hadde det nok gått mykje meir gale med Osvald. Guten har det heller ikkje godt på skulen, særleg er denne storbondesonen ute etter han. Vi skal etter kvart skjøne kvifor.

Her er mange nære skildringar av bondelivet i førre hundreåret med reiskapar og andre miljøskapande element godt på plass. Dette har Tveiten greie på, detaljane er presise og truverdige.

Det blir ein lette både for Osvald og for lesaren når han eit stykke ut i boka kjem seg vekk. I Oslo møter han jamvel kjærleiken.

Dette velsigna og avvekslande ljosglimtet tar fort slutt. Altfor snart er Osvald heime att. På garden held det traudige livet fram som før, med den forskjellen at mora no syner endå sterkare teikn på å vere mentalt sjuk. Likevel forsvinn moras dramatiske fall i funksjonsevne snart av syne, og blir ikkje gjord noko større ut av.

Monotoni

I det heile opplever eg Tveitens roman som monoton. I det legg eg at det skjer for lite på handlingsplanet, og at stemningsleiet gjennom romanen som heilskap er for lite variert. Det er gjennomgåande mollstemt, og boka blir tung å komme gjennom.

Det krimaktige anslaget får si fullbyrding heilt til slutt, på dei aller siste sidene i boka. For lesaren blir det veldig lenge å vente. Sjølv om vi får drypp undervegs som litt etter litt avslører den dulde historia og dramatikken mellom storbonden, Osvald og mor hans, er ikkje dette nok til å halde lesaren i ande.

Kanskje er meininga at spenninga i romanen skal vere meir på det indre planet. Det er originalt at offeret er ein gut som blir mann, og overgriparen ei kvinne. Det gjer vondt å lese om mishandlinga. Likevel er ikkje Osvald som person riktig så interessant eller original at han kan bere heile soga. Synsvinkelen ligg fast hos Osvald i ei eg-forteljing. Om denne i staden hadde blitt laga som eit prisme med fleire perspektiv, ville monotonien ha blitt broten og det heile fungert betre.

Språkleg har Tveiten ei stø hand. Setningane er korte og presise. Dei forsiktige innslaga av dialektprega og litt gamalmodig nynorsk språk fungerer fint. Men forfattaren kjem ikkje med særleg mange originale formuleringar eller stemningsskapande metaforar som kunne ha gitt teksten ein type friksjon, og som hadde gjort han meir spennande å lese.

Desse innvendingane gjer diverre at forteljinga om dette fåfengde livet (som hovudkarakteren sjølv uttrykker det), trass i sine sterke sider, ikkje heilt engasjerer.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar for Dag og Tid.