Sakprosa

Maja Lunde:

Skjerm barna

Kagge Forlag

Ingen trur heilt på å leve utan. Men det blir kanskje litt mykje, kvar dag, for kvar enkelt av oss. Dei unge er dessutan raske med å komme framfor oss, og som med alt som er gøy her i verda, blir nokon heilt avhengige av det. Men er skjermen eit digitalt rusmiddel?

Forfattaren Maja Lunde har gjort seg til frontfigur for ei veksande skjermfrykt og eit veksande krav om kontroll av utviklinga. Lunde, trebarnsmor, har kjent problemet på kroppen, som mang ein forelder som følgjer med, og har lenge sagt at barndommen er under angrep. Samfunnet må med reglar legge tilhøva i skolen betre til rette for læring, meiner ho og vil ha politisk handling. Forslaget er: «forbud mot private digitale enheter av alle slag i skolen».

I kampskriftet Skjerm barna, den første sakprosaboka ho har skrive, får vi òg høyre korleis vi som har levd nokre år, kan opptre heilt ukritisk i vår bruk av skjermen. Som forbilde er det opp til oss å praktisere klokt nettvett.

«Skjerm barna er eit godt forsøk på å drive folkeopplysing.»

Kakofoni i klassen

Norsk skole skulle digitaliserast, og røynslene her skriv Lunde mykje om. Gjennom brett på kvar pult og i kvar ransel skulle barn bli klokare enn før. Men kanskje vart dei ikkje fullt så kloke av å få alle dei kostbare nye verktøya inn i læringsrommet. For kor vart det av arbeidet med å lære? Å lære er nemleg eit arbeid barn må gjere. Det kjem ein ikkje utanom, og det krev konsentrasjon. Kjedeleg kan det vere, og ungar likar lite det som er kjedeleg – om dei kan sleppe, og ikkje får internalisert forståinga av at det må til.

No er det så mange impulsar frå skjermen kvar dag som heile tida trugar med å forstyrre læringa, at læraren ofte står sjakk matt. Chat og grupper og meldingar, alt ein skal sjå, og ikkje minst stoff mest meint for vaksne, tar tid, time på time, kvar dag. Den digitale verda kan vere ei verd av sjokkerande syn for unge sinn, syn som så klistrar seg på netthinna og blir der. «Jeg skal bare dø først» er eit kapittel som viser kva som herjar inne i den enno ikkje utvikla «gaminghjernen» til dei unge, når spelverda går føre alt anna.

Treng barna dette, så tidleg i livet, og kva om vi hindrar dei i å sjå og ta til seg slikt som kroppen og hjernen ikkje er modne for?

Kva om vi tar frå dei den digitale mobbeplassen som dei sosiale media dels er blitt? Språkbruken er ekkel barn imellom i dag, men dei forstår ikkje nødvendigvis korleis det sårar andre å bli omtala som lite likt, om dei ikkje sjølve vert råka ein dag. Mange får tidleg digitale arr i sjela.

Forfattaren skriv godt, og boka er eit av verktøya foreldre i dag kan trenge for å bli klokare i den verda vi lever i.

Skrift for handling

Skjerm barna er eit godt forsøk på å drive folkeopplysing, og boka er skriven med direkte helsing til dei politiske partileiarane her i landet. Lunde ber dei personleg om å komme ut av startblokkene og ta ansvar for neste generasjon. Det er dei svakaste som tapar på manglande regulering, minner ho om.

Boka gjer greie for internasjonal forsking på feltet og utviklinga utanfor Noreg, og Lunde viser til at reguleringar er på veg i mange land. Politikarane har gigantiske krefter å kjempe imot, men stat etter stat innser at dei må ta opp kampen for å få regulert teknologigigantane sitt press mot barndomen. Attåt mykje elende dei spreier, tappar dei ungane våre – og oss – for private opplysningar. For kvart tastetrykk vi legg att, er vi eitt steg nærare å ha levert frå oss ein unik personleg profil til det digitale dyret, som så veit kvar det har oss, og kvar vi har svake punkt dei kan presse på.

Barn må gjerne ha det meir kjedeleg, hevdar forfattaren, og dei må leike meir ute, vere ute i frisk luft og bli glade i samkvem med andre ungar i staden for å leve i det digitale.

Boka til Lunde er ein vekkjar i ei tid da det nye kjem med lynfart. For – som det heiter – aldri har utviklinga gått så raskt som no, og framover vil ho aldri ha gått så sakte som no.

Arild Bye

Arild Bye er journalist, forfattar og tidlegare redaktør i NRK Nord-Trøndelag.