Sakprosa

Line Nagell Ylvisåker:

Annleislandet Svalbard. Små liv i storpolitikken

Samlaget

Line Nagell Ylvisåker arbeider no som redaktør i Svalbardposten. Ho har budd på Svalbard i snart 20 år og er såleis ein av «veteranane» i Longyearbyen. Der er rundt rekna 40 prosent av innbyggjarane utlendingar. I den siste boka si teiknar Ylvisåker «miniportrett» av nokre av desse. I tillegg rapporterer ho frå særleg den russiske byen Barentsburg. Og ho skriv ein del om politikken som norske styresmakter i dag fører med sikte på å avgrensa den lokale røysteretten til utlendingane i Longyearbyen.

Eit av kapitla har overskrifta «Farvel demokrati og forskaren som ikkje kunne bli». Det handlar om den tsjekkiske sosialantropologen Zdenka Sokolícková. Med økonomisk støtte frå EU kom ho til Svalbard og skulle vera med på eit toårig forskingsprosjekt.

– No er det over og ut for folk som oss, skriv ho til forfattaren då ho vert kjend med framlegget om nye røysterettsreglar frå regjeringa. Dei nye reglane krev at utlendingar må ha budd «nede» på fastlandet i minst tre år før dei kan røysta i lokalstyreval i Longyearbyen. Dette meiner tsjekkaren vil føra til «segregering, grønvasking (sic), avmakt og framandkjensle».

Norsk suverenitet

Like underleg for ein nordmann er det å lesa om (den kurdiske) iranaren Omid Abolhasani. I 2010 fekk han endeleg avslag på søknaden sin om asyl i Noreg. Difor og dinest skulle han utvisast frå landet. I staden fór han til Svalbard. Der bur og arbeider han enno – så å seia nord for norsk lov og rett. Og tilsynelatande bortanfor Svalbardtraktaten òg all den tid Iran ikkje slutta seg til.

Svalbardtraktaten tok til å gjelda i 1925 og gjev Noreg suverenitet over Svalbard. Slik sett er Svalbard norsk jord. Samstundes er svalbardgrensene så å seia flytande: Innbyggjarar i land som har slutta seg til traktaten, har rett – på lik line med nordmenn – til å fara til Svalbard på uhindra vis og driva allslags maritim og industri-, bergverks- og handelsverksemd så lenge dei livbergar seg sjølve.

I alt har 44 statar signert og ratifisert Svalbardtraktaten. Så langt har Thailand ikkje gjort det. I Longyearbyen er thailendarane like fullt den nest største folkegruppa (etter nordmenn). Ylvisåker skriv journalistisk fint om thailandske «lagnader» på Svalbard, ikkje minst om born med thailandsk mor og norsk far.

Som lesar sit eg att med eit inntrykk av at bruken av ordet annleislandet om Svalbard likevel ikkje handlar om korkje innvandring eller avindustrialisering (jamfør nedlegginga av gruveindustrien). Slike samfunnsendringar særmerkjer stort sett fastlandet òg, særleg Oslo. Det spesielle er sjølvsagt den særstoda Svalbard «alltid» har vore i: både norsk og internasjonal, og ikkje minst sovjetisk/russisk med.

Solid handverk

Ylvisåker skriv reportasjeliknande kapittel om Barentsburg som i klårtekst syner effekten av ulike samfunnsmodellar. Både Noreg og Sovjet/Russland har gjennom tida subsidiert aktivitet/busetnad på Svalbard. Medan Longyearbyen verkar både velståande og «dynamisk», er det likevel tristessen som er slåande ved Barentsburg og den nedlagde gruvebyen Pyramiden. Det mest interessante ved Annleislandet Svalbard er når Ylvisåker skriv om storpolitikk frametter. Set at Russland vert like interessert i Svalbard som russarane er i til dømes Krym. Då har vi det venteleg gåande.

Tekstane til Ylvisåker er elles gjennomstrøymde av årstal, faktaopplysingar og bygde på både personlege opplevingar og ei lang liste med kjelder: aviser, bøker, rapportar og ymse andre dokument. Det er tale om solid handverk, og boka er lærerik. Eg får assosiasjonar i retning av det klassiske o-faget på skulen. Og det er sjølvsagt positivt meint. Samstundes skyggjer «fokuset» på dei utanlandske liva og lagnadene litt for sola.

Eg er like undrande som før når det gjeld kva vi – storsamfunnet – får att for pengane vi bruker på Svalbard. Truleg ligg svaret ein stad mellom «noko» og «mykje». For Svalbard hyser innovative arkiv og framtidsretta frølager, produserer høgteknologiske tenester og likjest ein framveksande «hub» for forsking. Kan henda dette er framtida òg? Det Svalbard synbert treng: nasjonale strategar av same kaliber som dei som stod attom Svalbardtraktaten.

Morten Søberg

Morten Søberg er direktør for samfunnskontakt i Sparebanken 1 og fast skribent i Dag og Tid.