Roman

Rita Paramalingam:

Susanna, alene

Forlaget Oktober

Mann er manns gaman, sa dei i norrøn tid, men Sartre skreiv at helvete er dei andre. Båe synsmåtar er vel halvveges rett, men likevel ikkje heilt rett til saman. Det ein kan lika eller mislika hjå dei andre, heng saman med korleis ein er sjølv, ein er prega av det miljøet ein bidreg til.

I den nye romanen til Rita Paramalingam møter me Susanna, som i byrjinga av boka lever med mor, far og to yngre systrer i Halden. Susanna har byrja på skulen, og vert henta av faren kvar dag. Då nokre klassevenninner lurer på om faren hennar ikkje har nokon jobb, konfronterer ho han med dette, og han reagerer med sinne, noko ho ikkje hadde rekna med. Faren er i det heile uberekneleg, og familien verkar ikkje som ein trygg plass å vera.

Dramatisk hending

Så skjer det ei ulukke, eller eit brotsverk, det vert aldri heilt klarlagt, men det som skjer, vert skildra frå eit uvitande perspektiv, eit svært godt gjennomført grep av forfattaren, ho er heilt med Susanna når den dramatiske hendinga gjer ho til eit farlaust einebarn. Mora, som nok ikkje var ein veldig sterk person frå før, treng tid til å ordna opp i saker og ting, og Susanna vert send til ei farmor ho aldri har møtt før, på Bøler. Der veks ho sidan opp, og soga om livet hennar held fram.

Susanna har ikkje mange minne om nærleik mellom foreldra, og ho er ikkje glad i intimitet av noko slag sjølv. Ein stad seier ho noko om at det verste med gråten er trøysta, eller dei freistnadane på trøyst som andre vil gje henne. Ho er på mange måtar ein innelukka person, ho vil ikkje sleppa nokon tett på seg, men ho skaffar seg likevel nokre vener.

Ekte

Det finst ikkje noko sjablongarta ved Susanna, ho er absolutt ekte, ho ser andre godt, men sjeldan med særleg empati, ho kjem i konflikt no og då og er korkje sympatisk eller vond. Å forstå Susanna er å navigera etter idiosynkratiske koordinatar, det er ikkje noko å samanlikna med, likevel tvilar ein aldri på at ho er just slik Paramalingam har skildra ho. Sjølv om boka i det ytre held seg til sosialrealismen, er det såleis portrettet av Susanna, slik ho, utan å reflektera over det, framstiller seg sjølv, som er det ein festar seg mest ved i denne romanen.

Alt er truverdig i ein slik grad at ein under lesinga aldri tvilar på det eller kjem på at det er ein roman ein held på med.

Dysfunksjon

Noko av det sentrale i boka er ulike gradar av sosial dysfunksjon. Her er det ingen som får heilt til å snakka ut, og Susanne vil slett ikkje ha nokon djup samtale, same kva som skjer. Aller best er Paramalingam på å få fram eitkvart ubehageleg hjå folk, særleg gjeld det Susanna og hennar opplevingar av såkalla vaksne menn, anten det då er faren, onkelen eller far til kameraten Odin.

Små ting ein ikkje heilt kan setja fingeren på, syner onkelen som ein ho berre ikkje kan lika, sjølv om det ikkje er noko farleg med han, og dei to andre som døme på noko framandt og utrygt. Ein får ei kjensle av at mange av dei vaksne Susanna kjem i kontakt med, ikkje er mogne for vaksenlivet, men at dei trur dei er det, i kraft av alder og sivilstatus. Dei ser ut til å ha hengt seg opp i eit eller anna som skal stadfesta denne statusen, men noko slikt finst eigentleg ikkje, i alle høve ikkje der dei har leita etter det.

Susanna, alene er kort og godt ein seriøs, gjennomtenkt og vellukka roman om det mindre vellukka livet.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid