Drama/animasjon

Regi: Dorota Kobiela og Hugh Welchman

Bøndene (Orig. tittel: Chlopi)

Med: Kamila Urzedowska, Robert Gulaczyk, Miroslaw Baka
Kinofilm

Polen, ca. 1900: I den fattige landsbyen Lipce følgjer dei haugevis med uskrivne reglar, og når den rike, gamle enkemannen Boryna (Baka) skal få seg ny kone, ser han til naboen og den unge, vakre Jagna (Urzedowska).

Det gjer også sonen hans, Antek (Gulaczyk), noko både kona hans og faren mislikar. Og etter kvart heile landsbyen, som merkar seg at Jagna har draget på mannfolka.

Polens grøde

Det er duka for skikkeleg melodrama når teamet bak Loving Vincent (2017) tek penslar, lerret og teknologi fatt på ny. Med førre film gav det meining at historia om Vincent van Gogh vart tolka gjennom kunstanimasjon, som om det var bileta hans som fekk liv og gav han liv. Kvifor dei har valt dette grepet for dramatiseringa av det store litterære verket Bøndene av Wladyslaw Stanislaw Reymont, er litt meir usikkert.

Ein av grunnane kan vera at om dette hadde vore spelefilm, ville dei ikkje sloppe unna med ein del av dei utruleg klisjéaktige scenane som liksom er meir akseptable når dei er teiknefilm. Wladyslaw Reymont kan kanskje samanliknast med Knut Hamsun, begge nobelprisvinnarar og samstundes folkelege forfattarar med hjarta for bygdesamfunnet.

I Polen vaks det fram noko i denne epoken som i ettertid har vorte kalla chlopomania, eller på engelsk a peasant obsession, som viser til originaltittelen på Bøndene. Så det er særs greitt med ei under to timars oppsummering av ein av dei polske klassikarane, om berre for å juksa litt med litteraturkunnskapen.

Friskt

Det er ikkje krevjande å sjå Bøndene, trass i at det er animasjon, som nokon kanskje vil tenkja. Eg tippar det ville vore meir krevjande å sjå dette som ein vanleg spelefilm. Det som fort ville vorte glatt og kjedeleg, blir no fascinerande å sjå på. At animatørane kan legga til ansiktsuttrykk i etterkant, finpussa på dei kjenslemessige uttrykka alt i alt, gjer det meir engasjerande.

Og det vil eg seia dei lukkast i. Særleg begjæret mellom Jagna og Antek fungerer godt, om enn som ein husmorpornoroman frå åttitalet. Den opplagde utruskapen er pikant. Kona til Antek er også svært attraktiv, ikkje eit slite mehe, som ein kunne forventa i eit sånt rollegalleri som Bøndene tilsynelatande byr på. Det er forfriskande.

Bonderomantisk

Karakterane elles verkar generelt unyansert oppdelte i slemme og gode, sjølv om Jagna, som ser ut til å vera uskuldsrein, naiv og god som gull, viser meir tenner etter kvart. Polen på landsbygda rundt hundreårsskiftet var nok hardt, med tilnærma tvangsekteskap, gatejustis, fattigdom og maktstrukturar ingen vil ha, utanom dei på toppen.

Ikkje så rart då at bygdedyret får regjera temmeleg fritt. Filmen framstår som gamaldags, om ikkje konservativ. Den nydelege kormusikken, folkedrakter og folkedans, dei staute, vakre menneska – her ligg eit nasjonalromantisk slør over den sjølvsagde kritikken av bygdekulturen som gjer at Bøndene som animert film endar opp som ei salig blanding av chlopomania, bladet Starlet, polsk litteraturpensum og kunstutstilling.

Brit Aksnes

Brit Aksnes er skribent, programskapar, kulturarbeidar og fast filmmeldar i Dag og Tid.