Bok
Ibsens verdshistoriske oppgjer med utopisme
Inge S. Kristiansens analyse av Kejser og Galilæer stør langt på veg Ibsens eige syn på verket.
Egil Eide som fyrst Julian, Ragna Wettergreen som fyrstinne Helena og Henrik Klausen som mystikaren Maximos i framsyninga på Nationaltheatret i 1903.
Alle foto frå Wikipedia
Vi har nett bak oss ei bokmesse i Frankfurt der norsk litteratur, kongeleg dekorert av kronprinsessa, har spela hovudrolla. Tyske aviser har panegyrisk rapportert om ein norsk litterær gullalder – om vi skal tru norske aviser.
Men vi som har vore heime og gått glipp av cocktailselskapa, kan i alle høve trøysta oss med at vi alt har hatt ein litterær gullalder i Noreg. Jau, av dei «fire store» er det rett nok berre Ibsen (som kunne fått Nobelprisen i litteratur saman med Bjørnson) som definitivt ikkje er gløymd etter «hundrede år», Hamsuns pessimistiske sperregrense.
Men sjølv om Ibsen ikkje er gløymd (det er nyss kome ut endå ein biografi om han, skriven av Sverre Mørkhagen), er det likevel ikkje slik at alt han har skrive, vert hugsa eller framført. Det gjeld særleg det største i omfang, dramaet Kejser og Galilæer, som Ibsen sjølv meinte var hovudverket hans. I det synet har Ibsen hamna i mindretal. Men så seier doktor Stockmann at mindretalet alltid har rett. Det kan vera grunn god nok til å sjå nærare på verket, sjølv om det tek ein heil dag å framføra – alt i alt ti akter. Men det kunne passa perfekt til ein TV-serie, heller det enn Game of Thrones.
Utanfor Noreg
No har Inge S. Kristiansen sett nærare på verket i eit bokessay med meir overkomeleg lengd (160 sider). Kejser og Galilæer stikk seg ut ved at det er det einaste hos Ibsen, saman med Catilina, der handlinga er lagd utanfor Noreg, i Romarriket, og i den viktige perioden då kristendomen endeleg vart hovudreligion. Difor er det treffande at Ibsen sjølv kallar det «et verdenshistorisk Skuespil», ei mogeleg forklaring på at han rekna det som eit hovudverk. Dramaet byggjer på historiske kjelder om keisar Julian (331–363), som søkjer å reversera utviklinga frå kristendom attende til heidensk keisardyrking, men som mislukkast og døyr under eit felttog mot persarane.
Kristiansen argumenterer mot ei tolking som seier at verket inneheld Ibsens positive teori om eit «tredje rike» der Julians freistnad på å vera eit guddommeleg maktmenneske («det første riket») og galilearens freistnad på å vera eit guddommeleg makteslaust menneske («det andre rike») smeltar saman. «Den tid er nær, da mennesket ikke behøver at dø for at leve som guder på jorden», seier Julians lærar, Maximos. Ibsen skulle altså vera ein tidleg Nietzsche med ei lære om overmennesket, og ein eintydig representant for ein optimistisk modernisme av det slaget kulturradikalarar som Brandes og marxistar står for. Forklaringa på denne mistydinga finn Kristiansen i eit generelt postulat om at Ibsen «er en modernismekritisk dikter som ser med dyp misbilligelse og uro på sin samtid, men som benytter seg av modernitetens hele retoriske repertoar for å fremme sitt budskap».
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
