Nord-Noreg er populært blant turistane. Reiselivsnæringa uroar seg for at det kan bli så populært at det blir upopulært. Ein kan snart nytte orda som baseballspelaren Yogi Berra sa om ein restaurant i New York: «Ingen fer dit lenger, det er altfor fullt.»

Men det finst eit alternativ like i nærleiken. Nordlendingane reiser gjerne dit på ferie, bort frå det overfylte Nord-Noreg. Eg snakkar sjølvsagt om Nord-Sverige. Der blir det aldri fullt.

Terra incognita

Storuman. Berre høyr på namnet. Det har noko mystisk ved seg. Korleis skal det uttalast? Kor skal trykket liggje? Eg har sett det på kartet så mange gonger. Men meir enn ein flekk på kartet har det heller ikkje vore. Slike flekker dreg i meg. Kva skjuler seg her?

I sumar skulle vi vitje slektningar på Helgeland i nokre dagar. Ein kan køyre E6 som vanleg, eventuelt trekkje ut mot ferjene på kysten. Men ein har også Sverige. Eg føreslo for kona at vi for variasjonen og ungane si skuld burde køyre gjennom Sverige heimover.

Eg har eit romantisk tilhøve til Sverige. Spesielt når eg er i Sverige, nyttar eg alle høve til å lovprise Sverige og rakke ned på «suppelandet» Noreg. Sjå på kvaliteten på desse vegane! Hundresone overalt. Sjå på prisen på denne snusen! Det er nesten så eg må byrja snuse.

Og sanneleg min hatt er butikken open på sundagar! For ei glede å sleppe å planleggje på laurdag kva ein skal eta på sundag! At eg ved val heime i Noreg alltid røystar imot både billeg tobakk, sundagsopne butikkar og stormannsgalen vegutbygging, er i denne samanhengen irrelevant.

Vår fyrste natt i grannelandet, i Tärnaby nær Hattfjelldal, lova rett nok ikkje godt: Myriadar av insekt gjorde det uuthaldeleg å vera ute og krevjande å vera inne. Ungane gret og kona murra, og eg fekk ei dårleg kjensle for turen vidare, ikkje minst fordi eg visste at vi snart skulle ned i dei djupe skogane. Det kunne vel umogleg vera færre insekt der?

Neste overnatting var tinga på Storumans camping. Nokså tilfeldig, må eg vedgå – der fanst det ei ledig hytte. Så kom vi rullande inn i denne tätorten i strålande solskin, fann fram til campingplassen, opna bildørene – og kjende straks ein sval bris, ein atmosfære blotta for kryp. Ungar bada på ei sandstrand beint framfor oss, resepsjonisten selde billeg is, og hytta synte seg å vera fin og rein. For ein lette!

Glesbygdsverket

Eg lærte snart at Storuman er ein innsjø som Umeälven renn igjennom på den 450 kilometer lange ferda frå norskegrensa ned til Umeå ved Bottenviken. Utspringet er i innsjøen Överuman, der den norske delen heiter Umbukta og ligg i Rana.

Tettstaden Storuman, i det søraustre hjørnet av sjøen Storuman, er administrasjonssentrum i kommunen ved same namn. Om ein samanliknar med norske kommunar, er berre Kautokeino større, og Storumans kommun reklamerer på heimesidene sine med at innbyggjarane har god plass. I Norrland er dette normalen: Landsdelen utgjer rundt 60 prosent av Sveriges areal, men har berre rundt 11 prosent av folkesetnaden.

Eit par tusen sjeler bur i Storuman tettstad. Ordet glesbygd har eg tenkt på som ei generell spitnemning for aude delar av Sverige, men det kan forståast meir konkret: Ifylgje Glesbygdsverket, ein tidlegare statleg instans som arbeidde med spørsmål knytte til glesbygdene, er glesbygd per definisjon eit område som har «mer än 45 minuters bilresa till en tätort med över 3000 invånare». Slik sett er det meste av Storumans kommun å rekne for glesbygd.

I Storuman sentrum står «Vildmannen» og speidar ned på sjelefrendane sine. Han finst i landskapet Lapplands våpenskjold og ser underleg nok ut der, med raud hud, stor klubbe og panneband og truse i grønt lauv. Å gjera han til ein skulptur i stor skala kunne aldri ha falle meg inn, men så er eg heller ingen durkdriven villmann.

Den raude fargen symboliserer den ubendige krafta hjå folket i Lappland, gullklubba dei rike naturressursane, lauvet villmarka. Ei nettside som skal lokke turistar til Storuman, skryter av at statuen jamvel finst på framsida av Johan Tells bok Trista sevärdheter frå 2011, noko som kanskje er ein smule trist i seg sjølv.

Inlandsbanan

Men det er så altfor enkelt å raljere med småstadene. Faktum er at Storumans vesle sentrum sjarmerte meg med sine høge furutre og tjærebredde trehus.

Staden heitte tidlegare Luspen, og det umesamiske namnet er enno Lusspie, eit ord som truleg viser til elveutlaupet frå ein sjø. Men det budde ikkje mange her før svenske styresmakter vedtok å byggje Inlandsbanan, eit samband på nær 1300 kilometer mellom Kristinehamn ved Vänern og Gällivare, der banen går i hop med Malmbanan frå Narvik til Luleå.

Dei vesentlege statsbanane i Sverige var for det meste komne i drift rundt år 1900. Inlandsbanan var det siste store prosjektet. Det skulle gjera ressursane i nord meir tilgjengelege og gje innlandet same høve til utvikling som riket elles hadde fått gjennom industrialiseringa. Då siste byggjeetappe vart avslutta i 1937, hadde Luspen – etter kvart døypt om til Storuman – alt vorte ein sentral stoggestad langs banen, knytt til tre- og kraftindustri. Mange av dei fine husa i Storuman er frå desse glansdagane.

Rolf Jacobsen skreiv eit dikt om Inlandsbanan som mellom anna handlar om den omstridde permittenttrafikken, det at tyskarane frå juli 1940 til august 1943 fekk bruke svensk jarnbane til både troppeforflyttingar og transport av krigsmateriell. Men la oss heller sitere nokre meir pastorale liner: «Utdødde smågrender haster forbi. Likhauger av hus,/ og en stripe asfalt/ som viser vei mot kirkegården./ Men nordlyset lever ennå. Blafrende som gardiner./ Noen har åpnet et himmelvindu her. Det flagrer i blått og grønt/ ut mot et ukjent rom.»

I dag er Inlandsbanan i stor grad nedlagd, men enno er det noko godstransport og om sumaren turisttrafikk. Det tilrådde er å reise langsamt med fleire overnattingar, til dømes i Storuman. Før eg døyr, skal eg få gjennomført denne meditative togreisa gjennom Sveriges gåtefulle indre.

Utsikt

Ein vakker sumarkveld fekk eg leige ein sykkel på campingplassen, og eg tråkla meg opp til eit utkikstårn i bakkane bak «Vildmannen». For ein venleik! Bylgjande, blågrøne åsar strekte seg milevidt i alle retningar, og midt i det heile glitra den store sjøen, spetta av forlokkande holmar.

Etterpå kunne eg sykle langs vegar og bruer utover holmane. At eg fann eit oppdrettsanlegg for regnbogeaure, og at nesten heile Umeälven er regulert til kraftproduksjon, treng vi ikkje gå nærare inn på.

Attende ved campingplassen kom eg over ein dam der to miniatyrbygningar låg og flaut. Den eine var det staselege rådhuset i Storuman. Den andre identifiserte eg som kyrkja i Stensele, ei av dei største trekyrkjene i Sverige. For ein flaks å oppdage denne miniatyren, som gjorde at eg slapp å køyre omvegen til Stensele for å sjå på kyrkja.

Midt i skogen

Med dette har eg truleg vore innom det meste av attraksjonar og ferieaktivitetar i Storuman. Det er ikkje det at eg ikkje innser at Storuman er ein relativt keisam stad, og eg er heller ikkje blind for det faktum at store delar av Nord-Sverige er skog, skog og atter skog.

Men det er nettopp dette som er magien. Ein køyrer og køyrer i mil etter mil, ser ikkje anna enn eit glimt av vatn attom trea, ei pen hytte her, ei forfallen ei der, og innimellom eit skilt som opplyser om ein sideveg mot det som må vera ein endå meir gudsforlaten avkrok. Så, når ein stad som Storuman plutseleg openberrar seg midt i skogen – eit samfunn med nokre bustadblokker, to daglegvarebutikkar og tre pizzarestaurantar, eit bibliotek og ein merkeleg skulptur – då blir denne vesle staden som ein eigen planet, ei lysande stjerne i rømda, ei framand verd som reiser fundamentale, men pirrande spørsmål: Kan det verkeleg bu folk her? Kva held desse menneska på med i livet sitt? Er det mogleg å finne alt som trengst i eit menneskeliv, på ein så fjern og isolert liten plett?

Jo visst er det mogleg.

Erlend Skjetne

Erlend Skjetne er forfattar og fast
skribent i Dag og Tid.