Roman

Tormod Haugland:

Sirenene

Oktober

Tormod Hauge skriv merkelege bøker. Dei som kjenner forfattarskapen, kan i den siste boka hans finne att motiv og tema han har vore innom før: drifter og kjensler hos gutar og menn, gardsdrift og binding til jorda og til ætta. Forfattaren tar også gjerne med nokre overnaturlege element. Som andre utgivingar frå Hauglands hand er Sirenene ikkje enkel å «setje på formel».

«Eg hadde fått sett to logar [...]. Kva hadde eg lært om varme og kulde? Om reglar? Gift? Kva kunne eg om ormar og kva kunne eg om det å binda sår? Om jenter, kvinner, mødrer, fedrar?» Desse orda oppsummerer mykje av det eg-forteljaren Tormod balar med i boka, både på det ytre handlingsplanet og på innsida. Språket er gjennomført, ofte poetisk og med mytiske innslag, som i namna han gir personane sine.

«Gir alle desse merkelege hendingane meining for lesaren? Her er mange fleire spørsmål enn svar.»

Handlinga i boka går føre seg ei helg i «hundedagane», perioden frå slutten av juli til eit stykke inn i august. Frå gammalt er det knytt overtru til denne tida. Då eg var lita, sa farmor mi at namnet kom av at hundane leid ilt i varmen og difor kunne bli ville. Sidan har eg lært at det slett ikkje er dette som er opphavet til namnet, men stjerna Sirius som viser seg på himmelen no. Namnet betyr «liten hund».

Haugland har late førestillingane om at det kviler noko trolsk og uhellvarslande over årstida, spele med i handlinga. Merkelege ting skjer. Draumar og røynd glir saman.

Kvite kyr og huldrer

Tormod er odelsguten på ein stor gard med fedrift. Denne helga i byrjinga av august er foreldra vekke, og han er aleine om ansvaret. Ei kvige er blitt borte, og ikkje kva kvige som helst. Det er den gjæve og heilt kvite som ber namnet Piaf. Tormod går ut for å leite. I skogen kjem han over ei kvinne som er blitt ormebiten. Ho er redd og medteken. Han følgjer ho til hytta der ho bur saman med dotter si. Sjølv om ormebit sjeldan er farleg for menneske, blir kvinna skikkeleg sjuk. Huda blir blå. I hytta får Tormod tett kontakt med dotter til den sjuke. Underlege ting byrjar hende. Hytta brenn opp. Den ormebitne forsvinn i skogen. Ho er ikkje eit verkeleg menneske, får vi vite, og no går ho attende til skogen, til jorda.

Kvelden før var Tormod delaktig i eit anna drama, meir røynleg, men også farleg. På nabogarden bur ei jente som han har eit byrjande kjærasteforhold til. Denne kvelden er dei saman på rommet hennar, og dei blir ueinige. Tormod går, angrar og kjem attende. Då kjem han mor til den unge jenta nær. (Ja, han er populær hos damene.) Utpå natta kjem mannen i huset heim, full og vond. Det blir ein fæl krangel som endar med at mannen fell over eit rekkverk og døyr. Er det Tormods feil? Var den avlidne ein dritsekk som fleire ønskte livet av?

Spørsmåla blir hengande – hos Tormod og hos lesaren.

Munn og mæle

Å gjengi handlinga i korte trekk er krevjande nok. Å gjengi kva Haugland meiner med det heile, er endå vanskelegare. Forfattaren repeterer den ytre handlinga gjennom heile romanen frå stadig nye vinklar. I byrjinga lurer eg på om han har forlese seg på Fosse, men etter kvart ser eg i større grad poenget med denne måten å fortelje på. Alt dette underlege og skilsetjande blir spegla i og gjennom Tormods sinn. Og det er jo slik menneskesinnet opererer når underlege ting hender. Då jobbar hjernen på høggir for å skape meining. Han undersøker det som har hendt gong på gong frå ulike hald.

Men gir alle desse merkelege hendingane meining for lesaren? Her er mange fleire spørsmål enn svar. For ein stor del kan eg godt like Sirenene. Det draumeaktige, mytiske og lokkande. Det solide, arkaiske og jordbundne saman med det flyktige og rare. Samstundes blir eg i stuss og noko frustrert over at forfattaren lar soga peike i så mange retningar på ein gong. Haugland ønskjer nok å formidle i overkant mykje i løpet av dei intense «hundedøgna». Lesaren heng med så godt han kan, men dett av når innhaldsvogna blir for overlest.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar i Dag og Tid.