Musikkdokumentar

Regi: David Tedeschi

Beatles ’64

Disney +

Er det ikkje nokre tonar frå «Strawberry Fields Forever» (1967) han snusar på, John Lennon, der han på eit eller anna hotellrom leikar seg med ein melodica – eit slikt lite piano ein kan spele på ved å blåse i det med munnen?

Det er vinteren 1964, og The Beatles er i USA for første gong, i ferd med å nå dei store massane på det nordamerikanske kontinentet gjennom ei ikonisk deltaking på The Ed Sullivan Show. 73 millionar amerikanarar sat framføre TV-skjermen, og klippa frå programmet har vorte spelte i hel i tiåra som har følgt.

Nyrestaurerte snuttar

Det er nok ikkje det opptaket som dreg sjåaren mot Beatles ’64, musikkdokumentaren som premierer på Disney+ i dag. Den verkelege godbiten i denne filmen er snarare dei nyrestaurerte snuttane som Albert og David Maysles laga i løpet av to hektiske veker, og som ikkje har vore rekna som interessante nok før – fluge på veggen-opptak der det ikkje skjer noko viktig, som at ein beatle får tida til å gå med å spele litt på eit leikeinstrument.

I 1964 struttar The Beatles over av ungdommeleg vitalitet og sjarm, med fyndige og freidige svar på pressekonferansar og artige påhitt i aust og vest.

Når brørne Maysles er til stades med kamera utanfor det offisielle opplegget, er ikkje karane mindre tøysete.

«Fokuser på mikrofonen i staden for på mannen», oppmodar Paul McCartney skjelmsk: «Gå mot alle konvensjonar!»

Nett det kan ein ikkje seie at Beatles ’64 gjer. Historisk og kulturell kontekst rammar stødig inn, med samtalar med ulike kvalifiserte snakkande hovud som opplevde korleis det var då «fenomenet The Beatles» slo ned i eit USA prega av eit nyleg presidentdrap og stor politisk og kulturell uro.

Vi får høyre frå alle fire i bandet, og McCartney i eit nyleg opptak gjort i samband med ei fotoutstilling, Paul McCartney: Photographs 1963–64: Eyes of the Storm, i Brooklyn tidlegare i år.

Kalkulert produkt

Martin Scorsese, produsent for filmen, samtalar med Ringo Starr i opptak som også er av nyare dato. Som bakteppe vert den spektakulære boksen The Beatles 1964 Albums in Mono gitt ut i desse dagar. Beatles ’64 er i så måte eit typisk kalkulert Beatles-industrielt produkt, innretta mot ein marknad som ikkje ser ut til å verte metta.

Eg sette meg ved skjermen med moderat interesse, ikkje minst om ein samanliknar med dei forventningane eg møtte Peter Jacksons monumentale Get Back-prosjekt (2021) med. Men det er rart med det.

Nokre av desse Maysles-opptaka viser oss eit Beatles som tek rabalderet på strak arm, idet alt utfaldar seg i rasande fart. Dei har gjennomskoda sirkuset og kan le av det, samstundes som dei stiller seg i manesjen og gjer det som må til.

Og så er det songane, då. Dei er jo like gode seksti år seinare.

Øyvind Vågnes

Øyvind Vågnes er forfattar, professor ved Universitetet i Bergen, og fast musikkskribent i Dag og Tid.