SAKPROSA

Karl Otto Ellefsen og Tarald Lundevall:

Fiskevær. Myre på Yttersida

Pax forlag

Kor mykje kan du forstå av ein tettstad ved å analysere planløysinga og byggjeskikken? Dei to arkitektane Karl Otto Ellefsen og Tarald Lundevall har freista forstå Myre i Vesterålen ved å finlese dei fysiske omgjevnadene.

Nasjonale føringar

Boka deira er uvanleg god. Dei kallar boka for «en stedsmonografi». For forfattarane ber omgjevnadane på meining. Dei er ikkje opptekne av å forsvare kvifor Myre vart som det vart, men vil forstå og tolke dei bygde uttrykka. Ein viktig premiss i boka er at bygningar uttrykkjer intensjonar. Omgjevnadane speglar nasjonale økonomiske, politiske og kulturelle føringar. Forfattarane tek utgangspunkt i kva bygningar, kulturlandskapet og naturen omkring kan fortelje oss.

Myre var bygd ideologi, og eit konkret resultat av Noregs fiskeri- og distriktspolitikk. For parallelt med dei store omveltingane i norsk fiskerinæring, som modernisering av fartøy og fangsttradisjonar, ser vi at arkitekturen følgjer etter.

Nyvinningar på båt og i hav kravde nyvinningar i nye bygg. Frå 1930-talet gjekk Myre gjennom store endringar: Plassen gjekk frå eit lite fiskevær til ein industristad, med filetbedrifta Øksnes-Langenes Fiskeindustri som sentrum. Teknologiske nyvinningar og globale marknadar sette sitt preg på plassen.

Urbanisering

Vi får sjå korleis etterkrigstidas urbanisering av nordnorske kystområde gav seg uttrykk. Myre eser ut: Administrasjonsbygningar, skular, kyrkje, aldersbustadar, sjukeheim og kommunalt planlagde bustadområde vert reiste. Det estetiske vart underordna det praktiske, bygga måtte vere solide, funksjonelle og rimelege.

Forfattarane arbeidde med bustadplanlegging i Vesterålen på slutten av 1970-talet. Dei set arkitektoniske val og planlegging av tettstadar inn i ei nasjonal ramme. Dei er i dialog med andre viktige røyster, som Ottar Brox, om kva retning Nord-Noreg skal ta. Det gjer at boka handlar vel så mykje om tilhøvet mellom by og bygd, mellom nord og sør, og om framtida til fiskeværa i Nord-Noreg.

Eskil Skjeldal

Eskil Skjeldal er bibliotekar og fast skribent i Dag og Tid.