Bok
Naturalistisk nasjonalromantikar
Tone Klev Furnes trekkjer fram at Adolph Tidemand òg kunne visa dei mørke sidene i den norske folkesjela.
«Anmeldelse til konfirmasjon», 1846.
Dei fleste byane i Noreg skaffar seg identitet gjennom sport, særleg fotball. Slik er det ikkje med Mandal, der det sjeldan er skiføre og fotballaget berre er i tredje divisjon. Difor må vi tru at kulturprisen der i byen primært ikkje går til skilauparar, fotballspelarar, eller travhestar og popmusikarar. Han har faktisk éin gong, i 2011, gått til ein kunsthistorisk forfattar, Tone Klev Furnes, sjølv mandalitt, som har gjort kjent kva Mandal eigentleg har å skryta av: Nemleg at dette ein gong var heimstaden til nokre av Noregs største biletkunstnarar: Adolph Tidemand (1814–1876), Olaf Isaachsen (1835–1893), Amaldus Nielsen (1838–1932) og dei to bilethoggarane brørne Gustav Vigeland (1869–1943) og Emanuel Vigeland (1875–1948).
Furnes har laga ei samlebok om alle desse, men i tillegg monografiar om Nielsen, Isaachsen og Emanuel Vigeland. I år kjem monografien om Adolph Tidemand, ein Düsseldorf-målar som mange assosierer med nasjonalromantiske bunadskledde søndagsbønder inne i årestuer, eller i robåtar ute i fjordlandskap måla av Hans Gude, særleg på brudeferd i Hardanger. Denne boka er eit høve til å få nyansert nokre av fordomane sine.
Sjangermålar
Tidemand, fødd same dag som Mossekonvensjonen, kom frå ein litt lågare embetsmannsfamilie, der faren, tollinspektøren, var eidsvollsmann og mora var dansk. Difor vart Tidemand send til kunstutdanning i København og derifrå til det nye kunstakademiet i Düsseldorf. Der vart han utdanna som psykologisk sjangermålar, ein stil som skulle skildra dagleglivet i samtida. Dette var kopla saman med Johann Gottfried von Herders teoriar om folkesjela til ein nasjon, noko ein kunne finna særleg i språket og folkeminnet og kulturen til bønder. Dette inspirerte Asbjørnsen og Moe, Ivar Aasen og Eilert Sundt, og seinare Edvard Grieg. Og altså Tidemand, som difor som kulturell nasjonsbyggjar ikkje kunne sjangermåla kven som helst, til dømes fiskarar eller handelsfolk, men altså bønder, av di det var dei som representerte sjølve folkesjela.
Dette programmet følgde Tidemand opp med stor flid og gjennom særs nøyaktige avbildingar av levande modellar. Furnes trekkjer fram kor flink han var til gje att det stofflege i kleda til bøndene, noko som kom til nytte gjennom dei meir enn 150 dokumenterande bileta av bunader han laga, og som gav grunnlag for konstruksjonane av mange av dei bunadene som vert brukte i dag. Dessutan avviser ho at bøndene berre er avbilda i søndagsklede: Slike blei òg brukte til kvardags når dei var slitne.
Den individuelle stilen til Tidemand, som hos andre düsseldorfarar, er inspirert av ein klassisk historiemåletradisjon, særleg frå ei italiensk reise. Bileta får ein stram komposisjon, gjerne med trekantplassering av personane, slik som i eit av hovudverka «Haugianerne». Og ettersom Tidemand målar bøndene inne i dei vindaugsfattige husa deira, vert det naturleg å bruka Caravaggio-liknande kontrastar mellom eit dominerande mørker og dramatisk lyssetjing av personar, frå åre eller peis eller gluggar, noko som understrekar dei gilde fargane til bunadene.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
