Prøysen får ein dag i mårå i litteraturvitskapen

Bjørn Ivar Fyksen er litteraturkritikar i Klassekampen og har nyleg teke ein doktorgrad på Alf Prøysens forfattarskap. Som den første og utan å kunna forklara kvifor ingen andre har gjort det. No har han omarbeidd avhandlinga slik at ho skal vera leseleg for eit større publikum, på eit vis som kunne ha gjeve ei forklaring på denne manglande akademiske interessa. Meinte ikkje mange at Prøysen berre laga lågkulturell «litteratur»: enkle viser, som vart del av populærmusikken, og korte folkelivskildrande stubbar? Og ikkje minst, eller aller minst, barnebøker. Ja, og så ei romanliknande bok, Trost i taklampa, som særleg som skodespel og film, og endå meir som musikal, høyrde heime i kategorien folkeleg buskis?

På den andre sida: Etter at Prøysen døydde i 1970, og 68-arane kom til makta, også i akademia, med sine draumar om FOLKET og dyrking av lågkulturen (Fløgstad, men frå ein høgkulturell posisjon), burde vel Prøysen vore verd ein doktorgrad? Kor mange andre har fått reist tre heilfigurstatuar av seg sjølv, pluss byster og relieffportrett? Så eg trur helst det er slump som har utsett doktorgradar om Prøysen.

Sentralt tema

Fyksen har som innfallsvinkel at han ser på Trost i taklampa som tematisk sentral i forfattarskapen, for så å visa korleis dei andre tekstane, visane og stubbane (over 700), særleg i byrjinga, følgjer opp temaa i romanen. For dei som ikkje skulle ha lest i eit av dei 100.000 eksemplara boka vart seld i: Ho skildrar tilhøva i Prøysens heimkommune, Ringsaker, like etter krigen, der det enno var eit husmannssystem. I det heile var Hedmark spesielt og unorsk med rikt jordbruksgrunnlag for storbønder og eit nesten europeisk føydalsystem, der tenande husmenn fekk bu i små knapt raudmåla stuer, mot pliktarbeid og utan rettar. Per Borten fortel at då han tidleg i 30-åra som agronomstudent hadde praksis på ein storgard i Hedmark, vart han forfæld over at jordarbeidarane og husfolket ikkje åt dugurd saman.

Klassesamfunn

Det er dette sjølvopplevde klassesamfunnet Prøysen skriv om, og som Fyksen trekkjer fram og analyserer som litterært uttrykk. Det er eit todelt klassesystem, der tenarane har sitt eige jantestyrte hierarki, som ikkje utfordrar den jordeigande bondens eige overordna hierarki. Systemet er det same som vi finn i engelske TV-seriar som Upstairs, Downstairs og Downton Abbey, seriar som er overraskande populære, også blant sosialdemokratiske nordmenn. Så ein kan spørja: Var det difor, ikkje minst av snobbete og nostalgiske grunnar, at boka vart så populær?

Er du abonnent? Logg på for å lese vidare

Digital tilgang – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.

E-postadressa di

Eg godtek vilkåra

Eller kjøp eit anna abonnement

Er du abonnent? Logg på for å lese vidare