Skremmande og farleg aktuelt
Heksejakt er eit varsel om at gammal galskap kan dukke opp att, gitt dei rette omstenda.
Året er 1692. Stykket tek oss med til eit nybyggjarsamfunn av puritanske kristne i Massachusetts.
Foto: Sebastian Dalseide
Den Nationale Scene, Store Scene
Arthur Miller:
Heksejakt
Omsett av Peter Magnus
Regi: Miriam Prestøy Lie
Scenografi: Olav R. Myrtvedt
Kostyme: Alva Walderhaug Brosten
Komponist: Selma Frida Stang
Koreograf: Ane Evjen Gjøvåg
Lysdesign: Arne Kambestad
Då Arthur Miller skreiv dette stykket i 1953, hadde han ikkje berre den dramatiske heksejakta i Salem Village i Massachusetts i 1692–1693 i tankane. Han tenkte også på den heksejakta som gjekk føre seg kring han, regissert av den hysteriske kommunistjegeren Joseph McCarthy, og som Miller sjølv blei råka av. Når Den Nationale Scene set opp denne klassikaren nett no, er det lett å sjå det som ei åtvaring om det som kan skje i USA dersom Donald Trump får fire nye år i Det kvite huset. 6. januar 2021 var berre byrjinga.
Stykket har ein veikskap, som regien ikkje gjer noko med: dei mange aktørane og dei mange nesten identiske historiene, som lenge gjer framsyninga uoversiktleg og noko kaotisk. Her synest det som om jakta på det storslegne har fått trumfe over framdrifta og det scenisk mest verksame. Ein god del kunne vore skore bort, slik at den individuelle «helten» John Proctor (Tormod Løvold) hadde stått skarpare fram på kostnad av fellesskapen. Men trass i dette har Miriam Prestøy Lie skapt eit sterkt og skremmande bilete av kva massehysteri kan utløyse, og kor lite som skal til for å setje eld på galskapen.
Religiøs dogmesjuke
Bondesamfunnet med om lag 500 puritanarar i Salem Village anno 1692 er prega av religiøs dogmesjuke, ekstrem skrifttruskap, drepande fundamentalisme og ei sterk og heilt konkret tru på at Satan heile tida trugar. Når det i tillegg er sterk indre strid i det lokale kyrkjesamfunnet og to leiande familiar står mot kvarandre, ligg tilhøva perfekt til rette for det som skal skje.
Etter at ei gruppe unge jenter ei natt dansar i mørket – kanskje inspirerte av djevelen? – og fleire av dei neste dag fell om sjuke, bryt hysteri og helvete laus. Her er det ikkje berre tale om kampen mot den vonde, men også om høvet til å nytte situasjonen for eiga vinning. Då kunne grannen gjerne ofrast, for heksestempelet slapp ein ikkje så lett unna. I Salem Village blei 14 kvinner, fem menn og to hundar(!) avretta.
Den nattlege dansen gir ei verknadsfull opning til framsyninga. Og snart får den religiøse galskapen og bibelske satantrua spele seg ut for fullt. Alle kan mistenkjast, alle kan skuldast, og best går det deg om du kan angi mange grannar. Betre blir det ikkje då den autoritære – her Trump-inspirerte? – viseguvernøren (Hugo Mikal Skår) kjem og skal føre skuldige og uskuldige for retten.
Eigen integritet
Stykket, og framsyninga, når høgdepunktet då John Proctor, mot betydeleg personleg kostnad, står fram med utruskapen sin for å berge den uskuldige kona (Siren Jørgensen). For det må han døy, men han sver falskt for å få leve. Men namnet sitt vil han ikkje ofre. Då heller døy. I Proctors kamp for å finne sin eigen integritet leverer Løvold framifrå spel, godt støtta av Jørgensen. Som Abigail, den unge, kåte og sterkt manipulerande kvinna som set mykje av galskapen i gang, er Kristi-Helene Engeberg akkurat så djevelsk som rolla krev.
Elles er det godt spel over det heile, og den enkle scenografien i kombinasjon med verknadsfull lysbruk gir høve til å skape fleire talande tablå. Også koret som framfører nyskriven musikk og eit par religiøse folketonar, bidreg til å lyfte framsyninga.
Jan H. Landro
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Den Nationale Scene, Store Scene
Arthur Miller:
Heksejakt
Omsett av Peter Magnus
Regi: Miriam Prestøy Lie
Scenografi: Olav R. Myrtvedt
Kostyme: Alva Walderhaug Brosten
Komponist: Selma Frida Stang
Koreograf: Ane Evjen Gjøvåg
Lysdesign: Arne Kambestad
Då Arthur Miller skreiv dette stykket i 1953, hadde han ikkje berre den dramatiske heksejakta i Salem Village i Massachusetts i 1692–1693 i tankane. Han tenkte også på den heksejakta som gjekk føre seg kring han, regissert av den hysteriske kommunistjegeren Joseph McCarthy, og som Miller sjølv blei råka av. Når Den Nationale Scene set opp denne klassikaren nett no, er det lett å sjå det som ei åtvaring om det som kan skje i USA dersom Donald Trump får fire nye år i Det kvite huset. 6. januar 2021 var berre byrjinga.
Stykket har ein veikskap, som regien ikkje gjer noko med: dei mange aktørane og dei mange nesten identiske historiene, som lenge gjer framsyninga uoversiktleg og noko kaotisk. Her synest det som om jakta på det storslegne har fått trumfe over framdrifta og det scenisk mest verksame. Ein god del kunne vore skore bort, slik at den individuelle «helten» John Proctor (Tormod Løvold) hadde stått skarpare fram på kostnad av fellesskapen. Men trass i dette har Miriam Prestøy Lie skapt eit sterkt og skremmande bilete av kva massehysteri kan utløyse, og kor lite som skal til for å setje eld på galskapen.
Religiøs dogmesjuke
Bondesamfunnet med om lag 500 puritanarar i Salem Village anno 1692 er prega av religiøs dogmesjuke, ekstrem skrifttruskap, drepande fundamentalisme og ei sterk og heilt konkret tru på at Satan heile tida trugar. Når det i tillegg er sterk indre strid i det lokale kyrkjesamfunnet og to leiande familiar står mot kvarandre, ligg tilhøva perfekt til rette for det som skal skje.
Etter at ei gruppe unge jenter ei natt dansar i mørket – kanskje inspirerte av djevelen? – og fleire av dei neste dag fell om sjuke, bryt hysteri og helvete laus. Her er det ikkje berre tale om kampen mot den vonde, men også om høvet til å nytte situasjonen for eiga vinning. Då kunne grannen gjerne ofrast, for heksestempelet slapp ein ikkje så lett unna. I Salem Village blei 14 kvinner, fem menn og to hundar(!) avretta.
Den nattlege dansen gir ei verknadsfull opning til framsyninga. Og snart får den religiøse galskapen og bibelske satantrua spele seg ut for fullt. Alle kan mistenkjast, alle kan skuldast, og best går det deg om du kan angi mange grannar. Betre blir det ikkje då den autoritære – her Trump-inspirerte? – viseguvernøren (Hugo Mikal Skår) kjem og skal føre skuldige og uskuldige for retten.
Eigen integritet
Stykket, og framsyninga, når høgdepunktet då John Proctor, mot betydeleg personleg kostnad, står fram med utruskapen sin for å berge den uskuldige kona (Siren Jørgensen). For det må han døy, men han sver falskt for å få leve. Men namnet sitt vil han ikkje ofre. Då heller døy. I Proctors kamp for å finne sin eigen integritet leverer Løvold framifrå spel, godt støtta av Jørgensen. Som Abigail, den unge, kåte og sterkt manipulerande kvinna som set mykje av galskapen i gang, er Kristi-Helene Engeberg akkurat så djevelsk som rolla krev.
Elles er det godt spel over det heile, og den enkle scenografien i kombinasjon med verknadsfull lysbruk gir høve til å skape fleire talande tablå. Også koret som framfører nyskriven musikk og eit par religiøse folketonar, bidreg til å lyfte framsyninga.
Jan H. Landro
Fleire artiklar
Ruslan Gorovij sender pengane han tener som artist, heim til Kyiv, der vener kjøper vedlass til ukrainarar som treng varme i vinter.
Foto: Ukrainian online sales
Eit nytt lovframlegg som legg opp til at det skal bli straffbart å selje ulovleg hogd skog, vil ikkje minst råke folk i øydelagde hus.
Teikning: May Linn Clement
Tid for realitetsorientering
Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.
James Rebanks på Lillehammer sist veke.
Foto: Morten A. Strøksnes
Ein mann for alle årstider
LILLEHAMMER: Etter å ha skrive to svært populære bøker om landbruk og sauehald hamna James Rebanks i ei krise som førte han til eit dunvær på Helgeland.
Ein førjulsdag får Vilma (Kjersti Dalseide) patologen Robert (Ole Christoffer Ertvaag) og presten Ivar (Tobias Santelmann) på døra. Dei har med seg ein dødsbodskap.
Foto: Nordisk Film Distribusjon
Julefilmen til Charlotte Blom er litt frisk, litt traust og litt tam.
Den neste presidenten i USA, Donald Trump, har sterke retoriske evner, meiner Gjermund Stenberg Eriksen.
Foto: Brian Snyder / Reuters / NTB