Den Nationale Scene, Store Scene

Arthur Miller:

Heksejakt

Omsett av Peter Magnus
Regi: Miriam Prestøy Lie
Scenografi: Olav R. Myrtvedt
Kostyme: Alva Walderhaug Brosten
Komponist: Selma Frida Stang
Koreograf: Ane Evjen Gjøvåg
Lysdesign: Arne Kambestad

Då Arthur Miller skreiv dette stykket i 1953, hadde han ikkje berre den dramatiske heksejakta i Salem Village i Massachusetts i 1692–1693 i tankane. Han tenkte også på den heksejakta som gjekk føre seg kring han, regissert av den hysteriske kommunistjegeren Joseph McCarthy, og som Miller sjølv blei råka av. Når Den Nationale Scene set opp denne klassikaren nett no, er det lett å sjå det som ei åtvaring om det som kan skje i USA dersom Donald Trump får fire nye år i Det kvite huset. 6. januar 2021 var berre byrjinga.

Stykket har ein veikskap, som regien ikkje gjer noko med: dei mange aktørane og dei mange nesten identiske historiene, som lenge gjer framsyninga uoversiktleg og noko kaotisk. Her synest det som om jakta på det storslegne har fått trumfe over framdrifta og det scenisk mest verksame. Ein god del kunne vore skore bort, slik at den individuelle «helten» John Proctor (Tormod Løvold) hadde stått skarpare fram på kostnad av fellesskapen. Men trass i dette har Miriam Prestøy Lie skapt eit sterkt og skremmande bilete av kva massehysteri kan utløyse, og kor lite som skal til for å setje eld på galskapen.

Religiøs dogmesjuke

Bondesamfunnet med om lag 500 puritanarar i Salem Village anno 1692 er prega av religiøs dogmesjuke, ekstrem skrifttruskap, drepande fundamentalisme og ei sterk og heilt konkret tru på at Satan heile tida trugar. Når det i tillegg er sterk indre strid i det lokale kyrkjesamfunnet og to leiande familiar står mot kvarandre, ligg tilhøva perfekt til rette for det som skal skje.

Etter at ei gruppe unge jenter ei natt dansar i mørket – kanskje inspirerte av djevelen? – og fleire av dei neste dag fell om sjuke, bryt hysteri og helvete laus. Her er det ikkje berre tale om kampen mot den vonde, men også om høvet til å nytte situasjonen for eiga vinning. Då kunne grannen gjerne ofrast, for heksestempelet slapp ein ikkje så lett unna. I Salem Village blei 14 kvinner, fem menn og to hundar(!) avretta.

Den nattlege dansen gir ei verknadsfull opning til framsyninga. Og snart får den religiøse galskapen og bibelske satantrua spele seg ut for fullt. Alle kan mistenkjast, alle kan skuldast, og best går det deg om du kan angi mange grannar. Betre blir det ikkje då den autoritære – her Trump-inspirerte? – viseguvernøren (Hugo Mikal Skår) kjem og skal føre skuldige og uskuldige for retten.

Eigen integritet

Stykket, og framsyninga, når høgdepunktet då John Proctor, mot betydeleg personleg kostnad, står fram med utruskapen sin for å berge den uskuldige kona (Siren Jørgensen). For det må han døy, men han sver falskt for å få leve. Men namnet sitt vil han ikkje ofre. Då heller døy. I Proctors kamp for å finne sin eigen integritet leverer Løvold framifrå spel, godt støtta av Jørgensen. Som Abigail, den unge, kåte og sterkt manipulerande kvinna som set mykje av galskapen i gang, er Kristi-Helene Engeberg akkurat så djevelsk som rolla krev.

Elles er det godt spel over det heile, og den enkle scenografien i kombinasjon med verknadsfull lysbruk gir høve til å skape fleire talande tablå. Også koret som framfører nyskriven musikk og eit par religiøse folketonar, bidreg til å lyfte framsyninga.

Jan H. Landro