Eg skriv denne gongen om to utøvarar og komponistar som er særskilt utfordrande å skriva om. Både fordi dei er komplekse musikarar og fordi dei har så lange, omfattande og kontrastrike karrierar at det er vanskeleg å rettferdiggjere ein såpass kort tekst om nokon som eigentleg skulle hatt kvar si avhandling. Ein annan ting er at dei båe har enorme produksjonar over mange år, med musikk i konstant utvikling, som ein treng å høyre om att og om att for å få eit oversyn over. Det er artistar som ein ikkje på nokon måte vil setje i bås musikalsk sett.

Men eg vel likevel å gjere dette til ein felles tekst om Henry Threadgill og Wadada Leo Smith, fordi dei kjem frå same miljø i Chicago, er gode vener og kollegaer, har spelt og arbeidd saman sidan 1960-talet og er sjangerknusande komponistar som har kledd amerikansk jazz og samtidsmusikk i ny drakt. Ikkje minst tykkjer eg at fleire bør verte kjende med musikken deira.

Kringsett av blues

Wadada Leo Smith (f. 1941) er trompetist, opphavleg frå Leland i Mississippi, og han starta den musikalske karrieren kringsett av bluesmusikk. Han flytta seinare til Chicago, der han på 1960-talet vart medlem av det vidgjetne improvisasjonsfellesskapet AACM (Advancement of Creative Musicians) og trefte saksofonist og fløytist Henry Threadgill (f. 1944), oppvaksen på sørsida av byen. AACM var òg ein ynda stad for andre kjende jazzlegender, som trommemeisteren Jack DeJohnette og den stilskapande saksofonisten Roscoe Mitchell frå Art Ensemble of Chicago.

Threadgill og Smith starta eigne musikalske prosjekt i ulike former og ensemble, for å vidareføre arven etter dei to store frijazzpionerane Ornette Coleman og Don Cherry.

Ulike jazzgrupper

Henry Threadgill har leidd viktige jazzkonstellasjonar, som trioen Air, Very Very Circus og Zooid, med sistnemnde som den lengstlevande gruppa som framleis er aktiv i dag. Zooid har dei siste 16 åra gjeve ut fem banebrytande album. Musikken kan omtalast som noko så sjeldan som svingande samtidsimpro, med klare røter i tidleg jazz, blues og europeisk kunstmusikk.

Eg kan særskilt tilrå albuma This Brings Us To (Volume 1 og 2), med eit samspel og ein innbyrdes lytting eg aldri før har høyrt maken til. Threadgills fløyte og saksofon viser veg, men han komponerer og spelar sparsamt, og lèt det fem mann store ensemblet få utforske alle klangar i instrumenta sine individuelt. Noko trekker meg no om dagen lenger og lenger inn i denne eigenrådige og litt kantete musikken. Eg klarar ikkje heilt å setje ord på kva det er, men det ligg for meg ei kraft der som utfordrar sansane og gjev meg lyst og trong til å vite og lytte meir. Siste albumet til Zooid, In For A Penny, In For A Pound, fekk Pulitzerprisen i musikk i 2016.

Varme og fylde

Wadada Leo Smith har dei siste åra gjeve ut konseptuelle, monumentale verk, som vakre og storslagne Ten Freedom Summers (med tema frå den svarte frigjeringskampen og borgarrettsrørsla), The Great Lakes Suites (saman med mellom anna Henry Threadgill og Jack DeJohnette, dedisert til dei store innsjøane i Nord-Amerika) og America’s National Parks, med Golden Quartet i storform.

Smiths musikk er òg kompleks, men han har samstundes ein varme og noko leikande i arrangementa som gjer han lett å lytte til. Det same gjeld tonen og spelinga til både Smith og Threadgill: varm og fyldig i den eine augneblinken, ekspressiv, rå og kvass i den neste.

Stein Urheim

Stein Urheim er musikar og fast skribent i Dag og Tid.