Skule

Venke Bugge Vik

Tida er inne for å modernisere vidaregåande opplæring med ein fleksibel og slitesterk struktur som gjev den einskilde ungdom grunnlag for personleg vekst. Auka tilgang til kunnskap og kompetanse vil gje oss meir robuste samfunn og vere til gagn for oss alle.

Frie val til utdanning på øvste hylle er i dag ein eksklusiv rett for ungdom frå sentrale strøk. For å ta vare på breidda i tilboda for desse, og dei er mange, vert sentrale tilbod i distrikta rasert.

Eit viktig argument frå dei nedleggingskåte er at kvaliteten på opplæringa vert betre på skular med mange fagtilbod. Det er ein påstand. Ein skule kan ha mange tilbod med varierande kvalitet. Ein liten skule kan på den andre sida skåre høgt samanlikna med store skular innafor sitt fagfelt. Med nedgang i ungdomskulla vert økonomien som er knytt til desse, redusert.

I staden for å finne ut korleis vi kan gje god opplæring til fleire, tyr ein til dei same prosedyrane som tidlegare med nedlegging av tilbod, men no med meir dramatiske konsekvensar. I staden for å finne ut om den overordna strukturen ikkje held mål i ei tid med færre elevar, vel ein å prioritere store skular med hundrevis av elevar. Kan det tenkjast at det er andre måtar å organisere innhaldet og tilbodet på i vidaregåande opplæring?

Problemstillingane over er sjølvsagt eit overordna politisk ansvar. Men frå regjeringshald er det øyredøyvande stille, både frå kunnskapsministeren, finansministeren og sjølvaste statsministeren. Frå høgresida vert det kvitra om at nedlegging av små skuler er naudsynt.

Etter dei skulepolitiske bulldosarane Gudmund Hernes og Kristin Clemet ser det ut for at rikspolitikarane har lagt seg i «stabilt sideleie». Eit pip har riktignok kome frå Kari Nessa Nordtun, som har ymta frampå om å korte ned på åra barn går i grunnskulen. (Då kjem vi på line med dei fleste andre land i Europa.) Dersom dette vert ein realitet og ein ikkje gjer noko med strukturen i vidaregåande skule, betyr det at ungdom frå distrikta får gleda av å bu på hybelhus frå dei er 14 år.

Eit hjartesukk: I dagens Noreg, som nærmast er gjennomdigitalisert, er rasering av opplæringstilbod i distrikta eit paradoks. For ein pådrivar for å få etablert NDLA (Norsk digital læringsarena) er det nærmast uforståeleg. I dag er pedagogar i vidaregåande skule fagleg kompetente til å undervise elevar på nett (Teams, Zoom) og dei kan, om det vert lagt til rette for det, gje tilbod i mange små fag, på kryss og tvers. I tillegg kan ein tenke seg fysiske samlingar i mindre fag. Fagmiljø i bygdene kan, om dei får tillit, tilrettelegging og økonomisk støtte, gje elevar opplæring slik at dei får fagbrev. Små vidaregåande skular kan i tillegg verte knutepunkt mellom lokale fagmiljø og naudsynte formelle instansar.

I praksis er ikkje retten til utdanning lik når mange elevar må bu på hybel. Avstand til spesifikke tilbod gjer sjølvsagt at mange «vel bort» moglege utdanningsløp. Mitt poeng er at det kan hende skulestrukturen som no ligg i botn for politisk handsaming landet rundt, ikkje tener distrikta, kommunane, næringslivet og dei sosiale strukturane vi treng for at bygdene og andre viktige produksjonsstader i Noreg skal vere liv laga.

Så då har eg kome til det springande og vanskelege punktet – korleis?

1. Meir praksis inn i yrkesfaga frå dag ein, og fleire individuelle læreplanar

2. Konsolidering av små skulestader slik at ungdom ikkje treng å flytte på hybel

3. Opplæring fram til fagbrev eller generell studiekompetanse for flest mogleg elevar

4. Minske kravet til elevtal ved mindre skulestader

5. Bryte opp skotta mellom allmennfag, idrettsfag, musikk, dans og drama, design

og arkitektur m.m.

6. Organisere den praktiske delen av kunstfaga i samarbeid med fagmiljø utanom skulen (etter modell av yrkesfag)

7. Samlingsbaserte opplegg som støttar opp om fordjuping i fag

8. Organisere fag i digitale nettverk

Dette er sjølvsagt ei ufullstendig liste over ting som må diskuterast. Mykje av dette vil by på tunge utfordringar, men må til dersom vi skal få betre opplæringstilbod for ungdom i distrikta.