Podkastverten med dei kontrære gjestene, han er konge av tidsånda, vår tids Sokrates. Han er mektigare enn makta, modig og aleine og frittenkande, anten demonstrativt rufsete eller demonstrativt strigla. Han stiller spørsmål ved mainstreamens vedtekne sanningar, og han er motstandar av moralisme, gruppetenking og sensur.

Han kan vere på høgresida eller venstresida av politikken, men oftare er han politisk heimlaus, og i alle høve er han djupt verdiliberal. Han er stolt over at han tør stille seg open og undrande i spørsmål om lovleggjering av narkotika og prostitusjon, som om ikkje dette er spørsmål i tida som samfunnet er inne i ei kollektiv revurdering av. Og han meiner at altfor mange tar meiningslause mastergrader, særleg innanfor humaniora. Han tør seie at det er samanheng mellom innvandring og kriminalitet, kjønn og biologi, woke og det totalitære, og han akkar seg over ei uinformert og mørkredd samtid som ikkje klarer å forhalde seg til hans gråsoneorienterte, to-tankar-i-hovudet-samtidig-perspektiv.

Han føler, oppriktig, at det er han sjølv som bringar desse meiningane til torgs, berre støtta av ein undergrunnshær av likesinna kjettarar. Han blir kjærleiksbomba av ein fanskare som premierer han for å bli drygare og drygare, meir og meir einøygd. Berre han og dei som høyrer på han, forstår korleis ting eigentleg heng saman. Han har eit eksepsjonelt empirisk orientert sinn som overskrid ideologiens båsar, med mot, skarpleik og ei evne til ikkje å føle for mykje.

«Eg ser på Trump som ein Marshall McLuhanesque-figur»

Steve Bannon

Ein gong i tida var han trøbbel og appetitt, men no har han underkasta seg eit asketisk regime, inspirert av evolusjonspsykologi og stoisisme. Han er ironisk, han er ein edge lord, keisar av alt som er på kanten. Han har kanskje bakgrunn frå underhaldningsbransjen. På 2010-talet var han ein frelst ultraateist som hånlo av dei truande. No poserer han i skreddarsydd dress på katolske gudstenester og seier at sjølv om han ikkje er religiøs, så fyller desse romma eit behov moderniteten ikkje tilfredsstiller. Han ser og seier at keisarinne Karen er naken. Han er folkeleg og barsk fordi han ser på fotball, og han er på lag med det amoralske begjæret fordi han les Michel Houellebecq og Philip Roth.

Eg liker han eigentleg godt, i alle hans millionar av iterasjonar, overalt der eg møter han. Og eg er nok meir samd enn usamd med han, sjølv om eg meiner stoisismen er den døllaste av dei gamle filosofiretningane. Men av og til gir han meg ei kjensle av at eg lever i eit Truman Show, særleg når eg vender merksemda mot kulturkrigane. Då kjennest det som om det finst mange fleire av han enn av det vidgjetne «folk flest».

Eg ser ikkje skogen for berre kontrær, tenker eg då, når eg står i ein flokk av eksepsjonelt sjølvstendige tenkarar som hyttar med nevane, heilt unisont, mot ein saueflokk eg sjeldan ser.

Eg overdriv. Eg veit det. Eg karikerer. Eg smeltar saman ståstader og karaktertrekk som eigentleg ikkje går i hop, til ein spøkelseskladd som sikkert seier meir om meg og mine oppheng enn om stoda i verda. Og for dei som ikkje sjølv har falle i podkast-gryta, er nok ikkje desse generaliseringane attkjennelege. Men eg trur likevel eg er inne på noko med dette impresjonistiske gruppeportrettet, at det er noko ved etosen til podkasten som medium som legg til rette for ein viss type kulturkritisk positur, ein type meiningsaktør som det er vel verdt å sjå nærmare på, fordi han har ein heil haug med uutfordra makt.  

For dette er eit trekk ved tida vår, trur eg: Fordi mange av oss er så aleine i møte med kunnskapsproduksjonen der inne i skjermane, er det versjonar av denne arketypen mange står att med, når dei skal sjå for oss «ein intellektuell», ein uortodoks sannseiar som taler makta imot. Det gir meg litt klaus i hovudet, denne kjensla av at så mange av dei som blir hylla for å vere modige og sjølvstendige i meiningane sine, er det på same måte – om ikkje i innhald, så i form. For er det ikkje eit dårleg teikn om dei fleste ser for seg cirka den same sakslista og den same posituren, når dei ser for seg kva ein eksepsjonelt sjølvstendig tenkande person ville meint om det eine og andre, kva han ville ha vore opptatt av? Kan ein tenke seg at det finst spesifikke trekk ved podkasten som bidrar til å homogenisere ideologisk motkultur, på tvers av høgre–venstre-aksar?

Stillaset er usynleg i podkasten, kanskje meir enn i noko anna format der ordet står i sentrum.

Mitt eige mediekonsum har blitt gjennompodkastifisert. Kvar dag går eg med kloke og karismatiske røyster plugga rett inn i hovudet, som om studioet deira finst inne i mine øyregangar, som om det er eg som tenker det dei seier. Podkastpremissen er at ein jo berre bablar, at ein ikkje kan ettergå alt, at ein ikkje kan kaste bort tid på å seie til dømes kor ein har idear frå. Slikt er omstendeleg, keisamt, og det passar ikkje til mediet, noko som gjer nettopp dette formatet ideelt for å skape ein illusjon av at ein her har å gjere med supersmarte og superinformerte folk som attpåtil er modige ytringsfridomskrigarar som «berre stiller spørsmål» om «det ingen tør snakke om».

Eg les sjølvsagt avisartiklar òg, men ikkje på langt nær like ofte som eg høyrer på samtalar som tar utgangspunkt i avisartiklar. Og sjølv når desse podkastane er aldri så redaktørstyrte og faktasjekka, så byr dei alltid på noko litt anna enn å lese: ein sjølvsagd intimitet som gjer meg mindre kritisk.

Kvar dag går eg med kloke og karismatiske røyster plugga rett inn i hovudet, som om studioet deira finst inne i mine øyregangar, som om det er eg som tenker det dei seier.

Førre veke skreiv eg om boka Dobbeltgjenger. En reise gjennom speilverdenen, av den kanadisk-amerikanske journalisten Naomi Klein. I den tar Klein utgangspunkt i forteljinga om korleis ho oftare og oftare har blitt forveksla med Naomi Wolf, ein annan systemkritikar. Medan Klein var og er ein frontfigur langt ute på den aktivistiske venstresida, har Wolf bevega seg frå sentrum–venstre til ytre høgre og blitt ei elska røyst på podkasten til Steve Bannon, Trumps tidlegare sjefstrateg.

War Room heiter podkasten, og han er fortryllande. Der er så godt som alle gjestene sjølvidentifiserte knebla kulturkrigarar som snakkar frå midt inne i ein sivilisatorisk nødssituasjon, medan Bannon roper «Action! Action! Action!» til ein lyttarskare han kallar ein bataljon, ein gjeng, ein hær.

I sommar byrja Bannon på ein fire månaders fengselsdom for ikkje å etterkome ei stemning frå komiteen som etterforskar storminga av den amerikanske kongressen 6. januar 2021. Ved sida av han på pressekonferansen før han skulle bli fengsla, stod Marjorie Taylor Greene, ein annan notorisk provokatør frå USAs ytre høgreside og sa «dette kjem til å multiplisere røysta til Bannon ti tusen gonger», noko ho kanskje får rett i, på lang sikt.

Klein innrømmer at boka eigentleg handlar meir om Steve Bannon enn om Naomi Wolf. Om Wolf er eit symptom, er Bannon bioterroristen som nyt å spreie øydelegging. Klein viser korleis Bannon bygger si eiga merkevare ved å kopiere og vrenge positurar og omgrep frå venstresida, når han no seier at følgarane hans er ein awakened hær, som i woke, som lir under at dei andre «andrar» dei.

Slik parodierer Bannon ei form for kritisk teori der dette litt klønete omgrepet the Other / «den andre» og to other / «å andre» lenge har vore sentralt. Omgrepet har opphav i tyske filosofar, blei popularisert av franske 70-tallstenkarar og vidareført av feministar og kolonialismekritikarar. Bannon skaper eit vrengebilde av denne tradisjonen ved halvt ironisk, halvt på alvor å snakke eit språk som minner om deira, men med motsett forteikn.

På same måte skildrar Bannon følgarane sine som ein hær på kollektivt hemntokt, gjorde til offer på grunn av identitetane sine, og speglar slik ein identitetspolitikk som ein vanlegvis forbind med ei aktivistisk, akademisk venstreside. Her om dagen høyrde eg Bannon skildre det å vere i verda no som å «gå gjennom denne kverna som er den siste fasen av amerikansk tekno-føydal kapitalisme», noko eg ser for meg at Klein òg kunne sagt.

Slik tappar han omgrepa for meining, og motstandaren står att eit våpen fattigare, meiner Klein, og det er nok delvis sant. Slik smeltar i alle fall Kleins og Bannons vokabular saman til ei smørje av ein type kulturkritisk sjargong som alltid har gjort meg rastlaus: «the Other», «the (X) industrial complex», dei vakne versus dei levande døde, i ei verd hemmeleg styrt frå Davos.

Eg trur løysinga er å la visse ord bli daterte når dei har blitt fillete, gjennomparodierte og vrengde, og at ein då lagar seg nye analysereiskapar, tilpassa nye tider. Men Klein insisterer heller på å halde fast ved desse orda og forklaringsmodellane og å nekte å la motstandaren «appropriere» dei.

Den siste genistreken til Bannon er å satse stort på demografien sinte, kvite middelklassekvinner som er blitt gjorde til syndebukkar i både den eine og den andre rørsla, avviste som privilegerte og hysteriske «Karens» av nokre, som bitre hespetre som ikkje innser at dei har falle i marknadsverdi av andre. Bannon seier at majoriteten av hæren hans no består av sinte kvinner over førti. Wolf er ein perfekt representant for desse: ein vakker intellektuell flyktning frå ei politisk korrekt venstreside som ho føler at ikkje lenger kan romme hennar modige, uortodokse sinn.

Diagonalisme blir det kalla, eller «Queerdenken» på tysk, denne typen verdsbilde forma av ein «post-venstre bevegelse mot ytre høyre». Klein les Wolf som ein av mange som har tatt denne reisa, motivert av offentleg audmjuking og ei kjensle av å ha blitt gjord intellektuelt heimlaus. Klein siterer forskarar på europeisk politikk som seier at diagonalisme er ei rørsle som bruker å «forkaste tradisjonelle markører for høyre- og venstresiden [...] og uttrykke ambivalens om ikke også kynisme overfor demokratisk politikk» og meine at «all makt er konspiratorisk». I denne modellen forstår ein ikkje politikken verken som ein akse eller som ein hestesko, men som eit fleirdimensjonalt rom der tankar, kjensler og ironiske positurar finn kvarandre på tvers, via sentrum. Imaget og etosen deira er ofte funderte på påstandar om å vere forsøkt knebla, og at dei ved å seie det dei seier, risikerer å bli utestengde av det gode selskap, kva no enn det er.  

Ofte når nokon seier «ingen snakkar om dette», mistenker eg at dei skal til å seie noko langtekkeleg som dei sjølv meiner er svært nytt og svært klokt, om eit tema som eigentleg blir diskutert djupt og grundig i media rett i utkanten av deira eige direkte synsfelt.

Likevel er ikkje krafta i dei orda til å unngå: «Ingen snakkar om dette». Det er ei kraft som held liv i tallause podkastar og alternative medium verda over, der lyttaren kan få det som kjennest som intim tilgang på kritiske blikk frå utsida, frå toppen eller frå undergrunnen.

Kanskje lever vi i æraen til «den dumme mannens smarte mann», han som forklarer korleis det heile heng saman, smigrar egoet vårt, får oss til å føle oss som ein av dei utvalde få som ser kulturen bak sløret og «dekonstruerer» makta, utan at han forankrar kritikkane sine i bestemt idéhistorisk rammeverk. Podkastsfæren myldrar av slike kunnskapsprofetar som gir lyttaren ein illusjon av oversikt, av å gripe det heile. Og oversikt er eit anna ord for kontroll.

Stillaset er usynleg i podkasten, kanskje meir enn i noko anna format der ordet står i sentrum. Difor er podkast-æraen som skapt for folk som skamlaust legg fram andre sine idear som om dei er deira eigne, og folk som veit at det ikkje er originale analysar som vinn merksemd, men originale forteljingar som set desse analysane i sving. Difor har eg tenkt at ein burde vakte seg vel for å vere mykje med i podkastar, om ein er, til dømes, ein slik som av og til skriv i aviser. Eg er redd det skal korrumpere meg, korrumpere tilhøvet mellom meg og orda mine, meg og min eigen research. Om den kanadiske teoretikaren Marshall McLuhan hadde rett i at «the medium is the message», er podkastens gullæra ein litt uhyggeleg vêrhane. Han peiker i retning uansvarleg, uærleg og opportun forvaltning av kunnskap.

Rett før han skulle fengslast, sa Steve Bannon: «Det er ikkje det kvite huset som er maktsentrum no, men media, og det veit Trump.» «Eg ser på Trump som ein Marshall McLuhanesque-figur», sa Bannon. «McLuhan hadde heilt rett», sa han vidare. Han sa at denne massen som blir kalla media, kjem til å overvelde den evolusjonære biologien og bli altomgripande: «Trump forstår det. Det er difor han ser på TV... Vi er i ein konstant kamp om narrativet. Difor er det viktig å oversjå bråket og fokusere på signalet.»

I tida rett før og etter det amerikanske presidentvalet i 2016 var eg besett av Steve Bannon. Eg var overtydd av at han var nøkkelen for å få grep om det som då var kulturkrigane. Det var hans rebelske karisma ein måtte følge med på, om ein skulle ha kjangs til å henge med på tidsånda dei neste åra, meinte eg, og det var ein lagnadstung tabbe frå dei amerikanske demokratane og dei såkalla «progressive» si side å ikkje forstå at dei berre mata maskineriet når dei til dømes gjorde narr av det ustelte, rå oppsynet hans. Eg var sikker på at denne dokkemeisteren på lang sikt var mykje farlegare enn Trump, at han hadde ei endå meir berekraftig evne til å forme verdsbildet ditt i sitt eige.

Når Bannon blir spurd korleis han blei den han er, sidestiller han erfaringa av å lese den freudianske kulturrefsaren Christopher Lasch med åra på Harvard og åra i Goldman Sacks. Lasch er mest kjent for bøker som The Agony of the American Left og Den narsissistiske kultur, bøker som med sin kritikk av elitar og sin måte å sløye venstresida frå innsida på har forma mang ein diagonalist. Mange slags mektige folk, frå Bannon til Hillary Clinton, nemner denne som ei av dei mest formative leseopplevingane sine. Ein ser ikkje verda likt etter å ha lese den; då eg las Kleins ikkje heilt overtydande sjølvkritikk, tenkte eg, som eg ofte gjer, på kapittelet i Den narsissistiske kultur som heiter «Pseudo-selvinnsiktens banalitet».

Sjølv sa Lasch at rolla til samfunnskritikken er å fange tendensane i si eiga tid. Skulle ein klare det, måtte ein vise korleis ei bestemt hending, eit bestemt politisk vedtak eller ein bestemt konfigurasjon av kjensler «heldt opp ein spegel for samfunnet». Han diagnostiserte USAs sjukdom på slutten av 70-talet som eit resultat av ein «sjølvtillitskrise». Nøyaktig det same seier Steve Bannon i dag.

Bannon seier at majoriteten av hæren hans no består av sinte kvinner over førti.

Eg skreiv eit essay om Bannon den svimlande vinteren etter valet i 2016, som heitte Teppefall, første akt. Tesen min var at den vellukka valkampanjen berre hadde vore den første scena i eit langsamt utporsjonert verdsteater med Bannon i ei slags halvt skjult, halvt synleg hovudrolle. Essayet var bygd rundt ei nærlesing av Bannons surrealistiske Hollywood-produksjon av Shakespeares merkelegaste hemndrama, Titus Andronicus, eit stykke Bannon elska. 

Eg konkluderte med noko slikt som at den endelege gjennomslagskrafta til det som då heitte «alt-right-rørsla», ville avhenge av i kva grad dei klarte å appropriere og monopolisere motkulturelle uttrykk som det ironiske og det pønkete, og den liksom-apokalyptiske kjensla av at ting var i ferd med å bli svært merkelege.

No, i 2024, idet teppet gjekk ned for Bannons andre akt, etter at han hadde oppretta ein ideologisk gladiatorskule i Italia og gjort suksess med podkasten som ikkje vil vere ein podkast, men eit hovudkvarter, kunne eg berre førestille meg kva slags fugl føniks som skulle sleppe ut av fengsel til hausten, kanskje nesten samstundes med presidentvalet. Innan då får han i alle fall god tid på cella si til å skrive seg ei spektakulær tredje akt. Han seier at han aldri meir vil jobbe i Det kvite huset, der han for åtte år sidan sette seg føre å «dekonstruere den administrative staten» frå innsida. Det er ikkje der makta bur lenger, meiner han. Han kan gjere meir som podkastvert.

Velkomen til den storpolitiske podkast-æraen, sa eg til meg sjølv ein gong i sommar, medan eg frå vår enorme avstand følgde med på den karnevaleske amerikanske valkampen. Velkomen til ein gullalder for ideologisk overkorrigering, der ein visepresidentkandidat som J.D. Vance kan verke som ein vismann, om berre for ein augneblink, nettopp fordi han meiner noko anna i dag enn han gjorde i går, som konvertitt til både trumpisme, konservativ politikk og konservativ katolisisme. Eg såg han på podiet og høyrde salmen «Amazing Grace» spele ein plass i bakhovudet: Eg var fortapt, men fann ein veg/ Eg som var blind, kan sjå/ Så kostesam var nådens røyst/ den dag eg vende om!

Velkomen til konvertittens gullalder. Her er mediet podkasten, og bodskapen er at folk flest er hjernevaska, men du, akkurat du, er smart og informert nok til å gjennomskode løgnene og bli konvertitt til den skjulte sanninga. Velkomen til tida då det gjekk inflasjon i ein type kritisk tenking som lét som om ho ikkje står på nokon sine skuldrer. Dette er riket til den einøygde kongen som seier at folk flest er blinde.