«Du lova å verne fedrelandet ditt mot fiendar – ikkje å kjempe mot dei ukrainske brørne dine. Det er ikkje din krig. Det er ikkje vår krig. Det er Putins krig for makt og pengar. Og hans millionærar. Hugs at du kjempar og døyr for dei, ikkje for Russland.»

Endeleg ein som seier Putin midt imot og talar rett til soldatane som skal kjempe på ukrainske jord, kan ein ta seg til å tenke når ein les sitatet over. Men orda er ikkje mynta på situasjonen i dag. Dei er henta frå ein tale opposisjonspolitikaren Boris Nemtsov heldt hausten 2014. Han protesterte mot den militære konflikten i Aust-Ukraina og støtta revolusjonen på Maidan. Han blei skoten nokre hundre meter frå Kreml i februar 2015.

Den som har makt å mobilisere endå fleire enn Nemtsov over heile Russland mot det han kallar «partiet for tjuvar og kjeltringar», sit i fangeleir etter å ha vendt tilbake til landet etter å ha overlevd forgifting. «Vladimir Truseforgiftar Putin» kalla Navalnyj Putin frå tiltalebenken i retten, etter å ha avslørt at gifta vart plassert i underbuksa hans.

Eitt år etter har Putin erklært Navalnyjs støtteorganisasjonar for ekstremistiske og stramma inn lovverket så all form for protest mot styresmaktane er ulovleg. Sjølv det å stå med ein einsleg plakat er forbode.

Krev mot

Derfor gjer bileta frå antikrigsprotestane over heile Russland frå sist veke så sterkt inntrykk. Når tusenvis igjen gjekk ut i gatene i over 53 byar i Russland trass i at dei visste dei kunne bli arresterte, krev det mot.

Bileta frå Meduza av ei einsleg ung jente som står med ein plakat der det står «Eg er mot krigen», mot ein statue av to smilande sovjetmenneske i Novosibirsk, medan to politimenn ventar framfor henne, gjer inntrykk. Ho veit kva ho risikerer. Dei eg har snakka med denne veka, trur vi vil sjå tusenvis bli stilte for retten framover.

Den kviterussiske poeten Julia Simafiejeva som er i eksil, skreiv måndag på Facebook: «Eg er stolt av dei som gjekk ut på gatene i Minsk og andre byar i Kviterussland søndag. Kviterussland er under dobbel okkupasjon. Ifølge styresmaktene blei 800 arresterte for å ha ropt eller vist sympati med Ukraina mot krigen.»

Når ein veit at det nett no sit over 1000 andre politiske fangar bak murane for å ha protestert mot presidentvalet, eller for å ha dokumentert politiets brutale framferd sidan august 2020, er tala på demonstrantar høgt.

Eit brotsverk

Andrei Volna, lege; Ivan Dorn, songar; Oksana Misina, skodespelar. Talet på underskrifter mot krigen på Change.org nærmar seg ein million. «Vår jobb går ut på å få folk til å sjå problema sine frå ei anna side og le. Men det finst saker som frå alle sider berre skaper ei kjensle – frykt. Slik er det med krig.» Slik lyder brevet som er signert av meir enn 250 russiske standupkomikarar i Russland mot den russiske aggresjonen. Dei er ikkje aleine. 370 russiske vitskapsfolk krev stans i krigen, nesten 500 arkitektar har signert eit anna brev.

Krigen er eit brotsverk mot ukrainarar og russarar, skreiv PEN Moskva. Ikkje alle er samde i det. I ei ny måling frå det uavhengige Levandasenteret, gjord 25. februar, dagen etter at Russland gjekk inn, støttar 52 prosent retninga Russland går i. At ein million underteiknar eit opprop, er kanskje ikkje noko å skryte av då?

Når ein derimot veit at det er straffbart berre offentleg å kalle det som skjer no i Ukraina, for noko anna enn ein «spesialoperasjon», er kvar underskrift unik. Over 30 uavhengige medium har trykt eit innlegg der dei tek avstand frå krigen og lover å formidle sanninga.

I august 2008 drog eg på ferie til Svartehavet. Reisa var planlagd lenge før Russland gjekk inn i Georgia. Rasande over Russlands aggresjon møtte eg den russiske vertsfamilien min i Sevastopol. Etter ei veke utan tilgang på andre nyhende enn dei vi fekk servert på russisk TV, trudde eg derimot at Russland var gått inn for å hjelpe til humanitært.

Det var rart å få motstridande SMS-meldingar frå familien i Noreg. Eg skammar meg over det, men fire dagar isolert var nok til å få meg til å tvile på kva som var sanninga. Det finst ikkje uavhengige TV-stasjonar att i Russland. Dei som held fram, må ein finne på nettet. Fleire av nettportalane som signerte og publiserte det felles antikrigsoppropet, var alt stempla som utanlandske agentar.

To språk

Ein av dei fyrste som fekk stempelet som agent, var menneskerettsorganisasjonen Memorial. Og nett som om det skulle vore vel regissert, valde russisk høgsterett måndag denne veka å halde oppe dommen frå desember om å leggje ned Internasjonale Memorial.

Organisasjonen er kjend for å ta vare på dei nasjonale og traumatiske historiske minna og for å dokumentere brotsverka i Gulag-leirane. Som andre autoritære leiarar har Putin interesse av å leggje eit slør over mørke sider av historia.

Fredsprisvinnar Dmitrij Muratov, sjefredaktør i Novaja gazeta, tok sitt ansvar om morgonen torsdag 24. februar.

«Dette nummeret av Novaja gazeta gir vi ut på to språk – ukrainsk og russisk. Vi ser nemleg ikkje Ukraina som ein fiende, eller det ukrainske språket som fiendespråk. Og det vil vi aldri gjere.»

Verda er overraska over omfanget av krigen, men undertrykkinga som kan komme i etterkant, er velkjend. «Det som foregår ved Ukrainas grenser, er ikkje geopolitikk, det er forsvaret av demokratiet for å hindre eit autoritært styre», skreiv den ukrainske menneskerettsforkjemparen Oleksandra Matviuchuk 20. februar i Al Jazeera før Russland invaderte. Ho minte om dei mange som sit i fangenskap i område som russiske styresmakter kontrollerte alt då.

Det var såleis sterkt å stå framfor Stortinget sist laurdag. Sterkt fordi eg visste kor mykje bileta frå solidaritetsmarkeringar betyr for dei som framleis er inne i Ukraina. For dei som sit søvnlause i ein metroundergang eller eit parkeringshus i Kyiv etter å ha prøvd å kome seg ut av byen utan å lykkast sidan torsdag 24. februar. Ei veke som kjennest som fleire år.

Ane Tusvik Bonde er seniorrådgivar i Human Rights House Foundation.

Takk til Marit Bjerkeng for lenkjer og omsetjing av Muratovs tekst.