Eg sat heime i jola og vart underhalden av Magnus Carlsen (34) i kjend stil i New York og duoen Torstein Bae/ Ole Rolfsrud i storform på NRK. Responsen frå folket, både i Noreg og internasjonalt, var eintydig tvitydig: Dei elskar å elska/ hata påfunna til Carlsen. Hans Niemann (21) langa ut mot NRK på direkten: Den norske statskanalen serverer korrupt søppelsjakk-TV utan journalistisk integritet, sa skandalemakaren, som Carlsen gjorde til verdsstjerne då han skulda amerikanaren for juks i 2022.

Eg er inhabil etter ti år i NRK-sjakken, men lat meg peika på nokre paradoksale tidstypiske trekk i spørsmålet om underhaldning versus kva som eigenleg er viktig: På kviledagen mellom hurtig og lyn sende NRK «NM i kjendissjakk». Tidlegare glamourmodell Linnie Meister var ein dark horse, ifylgje stalltipset til Bae. Ho kom til semifinalen, etter sterkt spel (ifylgje Bae), men éin million nordmenn spelar betre sjakk enn den «nysingle realitystjerna» (Dagbladet). Kjendisane var kor som er uvanleg nervøse og sympatiske denne kvelden.

Det var direkte-TV, og tidsskjemaet sprakk. Så kom ei oppsiktsvekkjande melding på skjermen: «Nyheitene klokka 21 går ut.» NM i kjendissjakkfjas vann over røynda og journalistikken! I vår absurde (medie)verd var konseptet briljant. Dette var dristig, ekte reality-TV, direktesend sakte-lynsjakk med kommentator Bae i fri dressur, ikkje redigert ned av smarte redaksjonar, men tenkt ut av smarte NRK-folk. Publikum kjende seg att i bukkane og offera til kjendisane.

«Eg kan ikkje skjøna at Niemann kan juksa i dette formatet.»

Atle Grønn

Den norske rebellen

Dagen før kjendis-NM hadde Carlsen trekt seg frå VM i hurtigsjakk etter å ha nekta å ta av seg dongeribuksa og fylgja kleskoden. Elon Musk greip til tastaturet og heia på den norske rebellen mot systemet. Ingen prata lenger om at Carlsen hadde hatt to dårlege speledagar i hurtigsjakken og låg langt bak før tredje og siste speledag. Ingen i NRK kommenterte detaljar rundt dei tre russarane som enda på toppen av resultatlista: Gullet gjekk til 18-åringen Volodar Murzin, som er trent av stefaren, putinisten og skandalemakaren Mikhail Kobalija. Sylvet gjekk til Aleksandr Grisjtsjuk, ein gjengangar i Z-turneringane til krigshissaren Sergej Karjakin. Bronsen gjekk til Jan Nepomnjasjtsjij, som i mange år har vore sponsa av ein av dei mest lojale Putin-oligarkane, Vladimir Potanin.

Hovudsponsor for verdsmeisterskapen i New York var den russiskfødde kasakhstanske oligarken Timur Turlov, som står på Ukrainas sanksjonsliste. Og i kulissane sit alltid mannen frå Kreml, Fide-presidenten Arkadij Dvorkovitsj. Den mest kompetente og høgrøysta kritikaren av denne samrøra er den danske stormeisteren Peter Heine Nielsen, sjeftrenar for Carlsen sidan 2014 og før det trenar for Vishy Anand. Nielsen bur i Litauen og er gift med stormeister Viktorija Čmilytė-Nielsen, som er leiar for det litauiske parlamentet og sterkt engasjert i Ukrainas forsvarskamp.

Nielsen var godt nøgd då Carlsen på sin eigen nye internettkanal Take Take Take sa: «Fuck Fide! No er det krig!» «Dette er eit maktspel», kommenterte Niemann. Reint konkret tolka vi synsarar «krigen» som ein konflikt mellom gamle Fide og dynamiske Carlsen over VM-statusen til fischersjakk, som Carlsen har lansert under eit nytt namn, «Freestyle Chess», saman med ein tysk milliardær og amerikanske investorar.

I Fide har fischersjakk-VM vore arrangert to gonger av den norske Fide-toppen Jøran Aulin-Jansson. Når det gjeld framtida til fischersjakk («fristil-sjakk»), argumenterer Carlsen særs godt, men argumenta vert for avanserte for oss her, i alle høve for NRK, som ikkje vil senda meir fischersjakk. «Eg skjønar ikkje bæret», seier programleiar Rolfsrud om fischersjakken.

Ny vending

Kor som er, «krigen» i New York tok ei ny vending då Carlsen nokre timar etter «Fuck Fide!» fekk godsnakka med Fide-president Dvorkovitsj og sponsor Turlov. Dette må ha vore tungt å svelgja for Russland-kritikaren Heine Nielsen. Plutseleg var stridsspørsmålet («krigen») nok ein gong om Carlsen kunne spela i jeans. Carlsen fekk støtte frå russarane og gjekk til åtak på den engelske hovuddomaren, Alex Holowczak, generalsekretæren i Fide, israelaren Emil Sutovskij, og visepresidenten i Fide, Vishy Anand: «Det var ingen vaksne heime i New York.» Anand og dei andre var ikkje skikka for jobben, meinte Carlsen, medan Dvorkovitsj ikkje var i USA.

Samstundes vart det kjent at Carlsen i 2025 skal vera global ambassadør i e-sport for sportsvaskemaskina til kronprins Mohammed bin Salman av Saudi-Arabia. Her fylgjer Carlsen boksing, golf, tennis, Formel 1 og fotballklubben Newcastle. Eg trur ikkje Fide vil protestera. Eg kan ikkje tenkja meg at «krigen» mellom Carlsen og Fide vil handla om etikk og moral.

Der Linnie Meister og Jon Almaas sat i studio 1 på Marienlyst og kasta ut lynraske trekk, dukka Carlsen opp på skjermen i den same sendinga: Han skulle likevel spela lynsjakken! Og han skulle sjølvsagt spela i jeans! Anand valde å la vera å kommentera kontringa frå Carlsen, medan bulldosaren Sutovskij gjekk til motåtak i VG og NRK: «Retorikken til Carlsen er ikkje ein stor meister verdig. Eg kan uttrykk som er meir fargerike [enn ‘fuck!’], men eg nyttar dei ikkje.»

VM i lynsjakk byrja (sjølvsagt) også med drama då Carlsen som einaste toppspelar kom for seint og måtte springa til brettet, kasta ytterjakka i fanget på NRK-fotograf Helge Tvedten og byrja partiet med under to minutt att på klokka. Carlsen spela i jeans, og teamet hans kunngjorde same dag at oppstyret hadde gitt han eit nytt modelloppdrag for jeansmerket G-star, som Carlsen og superstjerna Liv Tyler promoterte saman på den raude lauparen i 2010.

Carlsen kom seg gjennom dei 13 lynsjakkrundane fyrste dag og kvalifiserte seg til kvartfinalen på nyttårskvelden. Der venta sjølvsagt Hans Niemann, for å gjera historia komplett. Niemann fekk ei litt billeg reise til kvartfinalen då han i kvalifiseringa vann på walkover mot russaren Daniil Dubov (28), i den mest idiotiske protesten eg har sett på dette nivået. Dubov ville ikkje spela mot amerikanaren, men ville ikkje seia kvifor.

Ein som ikkje kvalifiserte seg til lynfinalane, var det ukrainske geniet Vasyl Ivantsjuk (55), verdsmeister i lynsjakk i 2007 og hurtigsjakk i 2018. Han la hovudet på sjakkbrettet og gret i fleire minutt. Klokka hadde passert midnatt den femte sjakkdagen på NRK. For fyrste gong på ei god stund kjendest sjakken viktig.

Hans Niemann og Magnus Carlsen møttest til kvartfinalen i lynsjakk på nyttårskvelden.

Foto: Michał Walusza / FIDE

Den store finalekvelden

Sjakken tok oss inn i det nye året. Publikum fekk ei draumetrekning då Carlsen og Niemann skulle duellera i fire parti. Carlsen var utilpass og synleg nervøs, medan Niemann, vill i blikket, spela snøgt og briljant og tok leiinga med siger i parti 2. Var Carlsen nervøs av di han ikkje visste kven eller kva han spela mot? Trudde Dubov at Niemann juksa no under VM i New York? Carlsen tolka Dubov slik.

Eg kan ikkje skjøna at Niemann kan juksa i dette formatet. Det går for fort, brikkene velter, og korkje maskin eller menneske kan ha kontroll over stillinga. I parti 3 vann Carlsen, så alt skulle avgjerast i siste parti. Her tok Niemann føringa både på brettet og klokka. Nordmannen var nokre få sekund frå å ryka ut, men berga seg mirakuløst og vann duellen.

I semifinalen mot polakken Jan-Krzysztof Duda (26) fann Carlsen roa og spela på sitt beste: 3–0! Finalen mot den jamgamle barndomskameraten Jan Nepomnjasjtsjij (34) byrja på same vis. Carlsen spela på eit nivå ingen andre kan matcha, og tok leiinga 2–0. Han hadde vunne sju parti på rad mot verdseliten. Men då han berre trong ein remis for å ta VM-tittelen, kom nervane. «Nepo» fekk ny sjølvtillit og utlikna fortent til 2–2.

Planen til Fide for omspelet var ikkje noko sjakktrekk: Eitt og eitt parti til ein vinnar er kåra. Spaninga var stor i fyrste parti (remis), andre parti (remis) og tredje parti (remis). Men no fekk Carlsen nok. «Skal vi dela gullet», spurde han ein perpleks russar, som aldri hadde vunne individuelt seniorgull, og som – til liks med oss andre – naivt trudde at domaren var sjefen. Carlsen hadde planen klar: Dei kunne berre spela korte remisparti heilt til Fide ikkje orka meir av denne farsen. Men om det faktisk hadde skjedd, ville det ha vore eit klart regelbrot frå Carlsen og Nepo. I fjorårets VM vart Nepo og Dubov straffa for kampfiksing då dei avtalte remis utan seriøst spel.

Magnus Carlsen og Jan Nepomnjasjtsjij er samde om å dele gullet.

Foto: Michał Walusza / FIDE

Spelarane gjekk med gullkravet til domaren Holowczak, men ifylgje Carlsen var det jo «ingen vaksne heime». Domaren kunne ikkje ta ei slik avgjerd. Lukkelegvis var Dvorkovitsj framleis vaken ein plass i Europa. Han tok ein telefon, fyrst til «Nepo» på russisk og så til Carlsen på engelsk. Når Carlsen er «løysingsorientert», har ikkje sjakkverda noko val. Det skjønar Dvorkovitsj. Og som ein bonus fekk han ordna nok eit gull til Russland. Carlsen tok sitt åttande VM-gull i lynsjakk. «Sjakkverda er offisielt ein vits», kommenterte Niemann.

Etter at Carlsen brått gjorde om eit klimaks til eit antiklimaks, gav han Nepo ein god klem.

Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk og fast skribent i Dag og Tid.