I morgontimane onsdag denne veka gjekk det opp for oss: Donald Trump vann ein knusande siger i det amerikanske presidentvalet. Ikkje berre fekk han eit stort fleirtal i valmannskollegiet.

I heile USA var det fleire som røysta på han enn på Kamala Harris. Republikanarane vann fleirtalet i Senatet, og dei styrkte fleirtalet sitt i Representanthuset. USA blei denne veka til Trump-land.

Radikal maktovertaking

Det som skjedde, var det næraste ein kan koma ei radikal maktovertaking i eit demokratisk land. Mannen som er vald til ny amerikansk president, er den same personen som nekta å godta dei demokratiske spelereglane etter valet i 2020. Hadde alt vore normalt, hadde Donald Trump etter den fyrste presidentperioden vore ein ærelaus mann, forvist ut i ytterkantane av den politiske øydemarka. Men alt er ikkje normalt. I heile den vestlege verda kan ein sjå nye politiske mønster som avteiknar seg. Dei sentrumsorienterte partia og rørslene som har forma samfunna våre gjennom generasjonar, blir svekte. I deira stad kjem populistiske rørsler og karismatiske leiarar som skaper ein ny politisk røyndom.

Me såg det i delstatsvala i dei austtyske delstatane no i haust, der ekstreme parti for av stad med opp til halvparten av veljarane. I Frankrike blei ytre høgre-partiet Rassemblement National det største partiet i den fyrste valomgangen i juni. I Italia sit ein ytre høgre-koalisjon trygt ved makta, og så bortetter. Til liks med Trumps parti i USA har desse partia teke over ein stor del av arbeidarklasseveljarane. Endå viktigare er det at dei er blitt partia for unge menn, i mange høve sinte unge menn.

Woke og innvandring

Kvifor er dei unge mennene blitt så sinte? Det er ikkje vanskeleg å peika i alle fall på ein del av årsakene. Woke-bølgja er kanskje noko av det viktigaste. Innvandringa er også ein del av problemet. Det seier seg sjølv at kvart land som har hatt ei slik enorm, ukontrollert innvandring som det USA har hatt dei siste åra, vil gå gjennom ein turbulent politisk periode.

I den tida Joe Biden og Kamala Harris har styrt USA, ser det ut til at talet på papirlause innvandrarar har auka med om lag fire millionar. I dag er det på kring 11 millionar. Tala er usikre, men den uregulerte innvandringa har innverknad på eit utal lokalsamfunn over heile USA. Når mange – og her handlar det igjen ofte om unge menn – finn ut at dei ikkje eingong kan snakka om problemet, skaper det sinne og agg.

Endeleg er det den økonomiske ulikskapen, som har auka monaleg dei siste tiåra. No er det få av oss som forstår kvifor folk som protesterer mot større ulikskap i samfunnet, røystar på ein narsissistisk milliardær, men problemet blir ikkje borte med det. Store delar av samfunnssjiktet som har tent uhorveleg med pengar på å produsera billig i Kina, men selja dyrt i Vesten, stør dei etablerte, sentrumsorienterte politikarane. Dei denne politikken går ut over, gjev stemma si til Trump og Le Pen.

Abort, ikkje økonomi

Kva kan dei etablerte, tradisjonelle politikarane gjera for å få attende tilliten dei har mista? Ein god stad å byrja er å lytta til sitt eige folk, utan politisk korrekte skylappar. Hadde demokratane i USA gjort det for nokre år sidan, hadde dei kanskje fjerna mykje av vatnet som Donald Trump med så stort hell har fiska i.

Den valkampen som Kamala Harris førte, gav i alle fall ikkje noko bidrag til å roa ned dei som såg med frykt på framtida. Ho snakka om å stå saman, om ikkje å velja ein person som Trump til president, og ikkje minst snakka ho om retten til abort. Kva ho tenkte å gjera med økonomien og med den uregulerte innvandringa, snakka ho ikkje om.

Ho klarte heller ikkje å koma på ei einaste sak som ho ville ha gjort annleis enn det Biden-administrasjonen har gjort. Dei mange unge mennene som frå før såg med skepsis på det politisk korrekte demokratiske partiet, fekk ikkje tillit til Kamala Harris. Dei valde henne ganske enkelt bort.

Klima og Midtausten

Ei heilt anna skål er kva sigeren til Trump vil få å seia internasjonalt. Ikkje usannsynleg er det at Trump tek USA ut av mykje av det internasjonale klimasamarbeidet. Sannsynlegvis vil han seia opp dei klimaavtalane som USA har underteikna.

Dei to store utsleppslanda er USA og Kina. Kina har ikkje tenkt å redusera utsleppa sine på ei god stund enno. Dersom USA blir heilt borte frå samarbeidet, blir det ikkje mykje igjen av det.

Ei einsidig amerikansk støtte til Israel, som har den mest ytterleggåande regjeringa i landets historie, vil heller ikkje vera gunstig for det internasjonale klimaet. Med Trump i Det kvite huset kan ein gå ut frå at Netanyahu-regjeringa vil meina at dei kan halda fram med den same kursen langt inn i framtida. Det kan medføra krig i Midtausten i mange år.

Den gode venen Putin

Ein peikepinn på korleis Trump tenkjer, vil vera om han utpå vinteren eller våren neste år gjer avtalar med «den gode venen» sin Vladimir Putin over hovudet på Nato-landa og spesielt Ukraina. Det landet som har tent mest på Ukraina-krigen, bør vera det landet som i ein slik situasjon syner ansvar og kjem Ukraina til hjelp. Veldig mange våpen kan bli kjøpte på verdsmarknaden. Pengar vil koma godt med når soldatar skal ha mat, klede og løn. Dessutan må heile det ukrainske samfunnsmaskineriet drivast vidare, og el-forsyninga må bli sikra.

Finansdepartementet melde nyleg at Noreg i 2022 og 2023 tente 1270 milliardar ekstra på gass på grunn av Ukraina-krigen. Omrekna til euro er det om lag 100 milliardar.

20. januar 2025, dagen då Donald Trump blir innsett som den 47. presidenten i USA, vil det vera ei klok handling at Noreg leverer desse pengane over til regjeringa i Kyiv.

Halvor Tjønn er forfattar, journalist og fast skribent i Dag og Tid.