Energi

Sofie Marhaug

Eg har aldri kjent meg så langt unna den politiske røynda heime i Noreg som mellom norske kraftliberalistar i Brussel. Der er ein som eit romvesen på ein marknadsliberal planet, der demokratisk kontroll over krafta blir sett på som rein og skjær fiksjon – og ikkje som noko vi hadde i mange tiår i det sosialdemokratiske Noreg.

I år er EØS-avtala 30 år, og 22. mars skal ho feirast – i Brussel sjølvsagt.

I laupet av desse 30 åra har norsk kraftpolitikk blitt enno meir styrt av EUs marknadsliberale prinsipp. Min påstand er at norske lobbyistar i Brussel har vore pådrivarar for denne utviklinga. Inntrykket har blitt forsterka dei gongene eg har reist til EU-hovudkvarteret med delegasjonar frå Stortinget.

«Grønt» og «solidarisk»

Her er det fremste målet saumlaus europeisk marknadsstyring. Dei kan kalle det både «grønt» og «solidarisk» så mykje dei vil, men det er berre eufemismar for kapitalistisk.

Denne politikken har ikkje «tent Noreg vel», som det heiter i eit oppbrukt talepunkt frå regjeringa. Marknadsliberalismen har mest av alt tent kraftbransjen vel. Produsentane tener på høge europeiske prisar. Liberalismen har derimot vore ein katastrofe for folk flest her heime. Det siste lèt til å vere eit fullstendig fråverande perspektiv i Brussel.

I EU har nemleg Noreg tatt ein posisjon som straffar norske straumkundar, og som verkar fullstendig fråkopla dei kraftpolitiske debattane vi har her heime.

«I EU har nemleg Noreg tatt ein posisjon som straffar norske straumkundar.»

Til vanleg plar politikarane vere samde om at vi skal ha tilgang på «rimelig kraft» og at «dette også i fremtiden skal være fortrinnet for norsk industri og bidra til verdiskaping og sysselsetting i hele landet», for å seie det med Hurdalsplattforma til regjeringa. Men når representantar for den norske regjeringa er i Brussel for å appellere til EU, er ikkje desse orda verde papiret dei er skrivne på.

Lettvint løysing

Då Terje Aasland var i Brussel i fjor haust orsaka han at det norske folk liksom berre ropar etter enkle løysingar. Han kalla dei «nasjonalistiske og populistiske». Det einaste svaret Aasland sjølv har, for å sikre det norske konkurransefortrinnet med billeg straum, er å bygge ut meir kraft.

Dette er i seg sjølv ei ekstremt lettvint løysing. Viss vi skal frikople oss frå det europeiske prisnivået ved hjelp av auka kraftproduksjon, må Noreg produsere om lag 40 terawattimar meir, ifølgje NVE. Dette vil vere arealkrevjande og naturfiendtleg. I tillegg er ikkje norske kraftprodusentar interesserte i å bygge så mykje at dei i praksis taper på straumproduksjonen.

Lovnader om meir kraft for å senke prisane på den norske marknaden rimar dessutan ikkje med innhaldet i Jonas Gahr Støre-brevet til EU-president Ursula von der Leyen. Der lova han at «ein monaleg del» av havvindutbygginga «vil vere tilgjengeleg for eksport til Europa».

Brussel verkar aller mest som eit safe space for marknadsliberalistar. Her kan dei snakke fritt og utan motstand om marknadsretting og kommersialisering, og utan omsyn til dei «enkle løysingane» til nordmenn. Nye utanlandskablar er som «grøne lunger» å rekne, som ein representant forklarte meg ein gong.

Strenge føringar

Ein anna utsending kunne dessutan fortelje meg at norske styresmakter fekk panikk då Ursula von der Leyen snakka om å reformere elektrisitetsmarknaden til EU meir radikalt hausten 2022. Det er urovekkande. Von der Leyen vurderte, etter påtrykk frå land som Spania og Belgia, å setje prisen lågare for fornybar kraft enn for europeisk gass. Å selje fornybar vasskraft til noko som liknar kostpris her heime, kunne vore eit klimafortrinn så vel som eit naudsynt gode for norske straumkundar. Likevel var Noregs ærend ikkje å gjere dette mogleg, men snarare å tvihalde på den dysfunksjonelle marknaden.

Marknadskreftene vann fram òg, for EU er ingen pådrivar for ein meir rettvis straumpolitikk. EØS-avtala legg strenge føringar som bind oss til den marknadsliberale masta. Sjølv spede framstøytar for å reformere den europeiske marknadsliberalismen går i dass – godt hjelpt av norske politikarar og lobbyistar i Brussel.

Sofie Marhaug er stortingspolitikar for Raudt og 2. nestleiar i energi- og miljøkomiteen.