Kvart år som går, tek med seg kjende og ukjende menneske som ein aldri får sjå igjen. Kvart år som går, feiar inn i fortida hendingar av varierande verdi i løpet av dei siste tolv månadene: giftemål, idrettskonkurransar og offisielle statsbesøk.

I ei krigstid tek det svinnande året med seg mykje meir enn eit fredsår kan. Det sender inn i historia verkstader og fabrikkar, gardar og museum, teater og sjukehus. Det feiar heile byar inn i den ugjenkallelege fortida.

2024, til liks med 2023, tok med seg mange byar og landsbyar øydelagde av Russland. 2024 tok med seg byen Marjinka i Donetsk-regionen, der ingen bur lenger. Titals slike byar og landsbyar leid same lagnad.

Dette året vart eit langsamt farvel til den ein gong så blømande byen Pokrovsk i den vestlege delen av Donetsk-regionen. I sommar gjekk det framleis tog til Pokrovsk. I september, da bankar og butikkar byrja stengje ned, var innbyggjartalet om lag 30.000, det halve av folkesetnaden før krigen. 27. september forlét det siste evakueringstoget stasjonen i byen.

Medan russarane heldt fram med å bombe og kaste granatar over Pokrovsk, nekta dei mest stivnakka innbyggjarane å tru at det som hadde hendt med Tsjasiv Jar og mange andre stader i Donbas, ville hende med heimbyen deira – ei langsam, men sikker og fullstendig øydelegging.

«Nei, Russland har ikkje sendt Ukraina attende til steinalderen, men i alle fall til 'papiralderen'.»

I september var russiske styrkar ti kilometer unna. No er dei rett ved byen, og om natta freistar små grupper å bryte gjennom forsvarslinene kring sjølve Pokrovsk.

I ruinane etter delvis øydelagde bygningar er det framleis 7500 innbyggjarar som gøymer seg og freistar overleve. Korleis overlever dei i ein by som ikkje lenger finst? Korleis feirar dei jul og nyttår i ruinane av bustader utan vindauge og oppvarming?

Ein gong vil det bli skrive bøker og laga filmar om dette, men ikkje no. Når det blir laga ein film om denne tragedien, vil sjåarane føle med heltane sine og tørke tårene – smerteleg triste på grunn av eit minne. Men i dag er ikkje dette eit minne. Det skjer medan eg skriv, og det er berre éin av tusenvis av tragediar skapte av den russiske aggresjonen, og det skjer no.

Historia om Pokrovsk frå desember 2024 til januar 2025 er dramatisk og gjeld spesifikke menneske, men ho er òg ein del av eit enormt bilete som heiter krig. I ruinane i Pokrovsk er det, i tillegg til dei 7500 fastbuande, også ukrainske soldatar som kvar dag er i kamp mot det russiske militæret. Vi snakkar ikkje lenger om å verne ein by, men eit territorium – eit ukrainsk territorium. Byen finst praktisk tala ikkje lenger.

I freistnaden på å bryte gjennom til Pokrovsk har det russiske militæret lidd store tap av utstyr og mannskap. Og no ser det ut til at dei ønskjer å kome seg rundt byen utan å måtte kjempe mot ukrainske soldatar. Dei vil kutte forsyningslinene til det ukrainske militæret, kringsetje byen og halde fram til Slavjansk og Kramatorsk.

Ruinane av Pokrovsk vil dei forlate med dei attverande innbyggjarane og med det ukrainske militæret kringsett og innestengt.

«Utan ein eigedomsdatabase vil spørsmålet om reparasjonar kunne bli hengande i lufta i lang tid.»

I desember 2024 vart eit minnesmerke for den ukrainske nasjonalpoeten Taras Sjevtsjenko og kista med liket til Danylo Sjumuk, ein veteran i kampen for ukrainsk sjølvstende som døydde her i 2004, flytta ut av Pokrovsk. Førebels er Sjevtsjenko-monumentet plassert i Samar i Dnipropetrovsk-regionen. Kista til Danylo Sjumuk har fått ei ny grav på gravplassen Lytsjakiv i Lviv.

Det ukrainske militæret organiserte den nye gravlegginga, vel vitande om at når russarane okkuperer ruinane av Pokrovsk, kjem dei til å øydeleggje gravene til alle som kjempa mot sovjetsystemet.

Danylo Sjumuk sat i om lag 30 år i sovjetiske fengsel og fangeleirar. No sit nokre av etterkomarane hans – ukrainske krigsfangar – i dei same fengsla eller leirane, skulda for terror.

Bombinga av ruinane av Pokrovsk held fram. Mange kattar og hundar som er forlatne av eigarane, streifar omkring i ruinane. Til og med no kjem frivillige til byen og risikerer livet for å evakuere dyr.

Dei attverande innbyggjarane ønskjer ikkje å forlate byen. Traumet dei alt har fått, har gjort dei uimottakelege for framlegg om å kome seg ut. Berre om ei bombe eller ein granat treffer ruinen der dei gøymer seg, og ein av dei blir skadd, vil dei gå med på å bli frakta ut av ruinbyen og få medisinsk behandling.

Slutten av 2024 synte seg å bli dramatisk for Ukraina, ikkje berre på fronten. Ti dagar før det nye året utførte Russland sitt største og – det må ein berre vedgå – mest effektive cyberåtak på det ukrainske regjeringssystemet. Statlege elektroniske register over eigedom, forretningar og sivilstand, og mange andre databasar, vart øydelagde.

Nei, Russland har ikkje sendt Ukraina attende til steinalderen, men i alle fall til «papiralderen». No blir barnefødslar, død eller giftemål registrerte i papirprotokollar, for å bli førte inn i den «statlege elektroniske dataskya» når det elektroniske systemet er oppe og går igjen.

Eitt resultat av cyberåtaket er at eigedomshandelen er stogga. Det er òg uklart om tryggleikskopiane av registera vart øydelagde, eller om dataa kan ha blitt misbrukte på noko vis.

For regjeringa var cyberåtaket ekstra pinsamt fordi president Zelenskyj og medarbeidarane hans sidan 2019 har overført dei fleste administrative tenester til eit elektronisk format og overtala dei fleste ukrainarar til å installere appen Dija på smarttelefonen sin. Dija er direkte lenkja til nesten alle regjeringstenester. «Elektronisk offentleg administrasjon» var det Zelenskyj var mest stolt over å ha fått til før Russland gjekk til fullskala krig.

Trass i framgangen til det russiske militæret, trass det russiske cyberåtaket, kom jula og det nye året, 2025.

Dei første dagane i det nye året er tradisjonelt prega av masseslanking. Dei fleste ukrainarar slår seg laus i høgtida og har dei klassiske rettene på festbordet: kalkun i aspik, oliviersalat og «sild under pels»-salat, laga av salt sildefilet dekt av ein «pels» av finhakka kokt gulrot, potet og raudbete blanda med majones.

Også dette året åt og drakk ukrainarane mykje da dei feira det nye året og Kristi fødsel. Stresset frå krigen såg berre ut til å auke appetitten deira.

No ligg festdagane bak oss, og det er tid for ein helsesam diett og meir sindige tankar om framtida. Ukrainarane diskuterer verknaden av det russiske cyberåtaket.

Mange familiar har utfordringar knytte til husvære – bustaden er anten for liten eller for dyr å varme opp. I nesten alle familiar er det nokon som håpar å kunne kjøpe bustad eller selje ein liten bustad for å kjøpe ein større, eller omvendt.

Det er uklart om Russland planla cyberåtaket som ei «nyttårsgåve» til Ukraina, eller om tidspunktet var tilfeldig, men sikkert er det at nærleiken til jul og nyttår opphavleg dempa åtaket.

I alle fall avgjorde ukrainarane, etter tre dagar med ville diskusjonar om problema knytte til åtaket, at dei ville vente tolmodig på at systemet skulle komme i orden igjen. Regjeringa lova at i løpet av to veker skulle registera og databasane vere tilgjengelege igjen, og vi ønskjer verkeleg å tru at det er sant.

I røynda er eit åtak på eigedomsregister svært alvorleg. Mellom anna er det tale om eigedomsrettar på annekterte Krym og i dei okkuperte territoria i Donbas. Status og detaljar om eigedomar, både private og statlege, som er øydelagde av det russiske militæret og russiske bomber, finst i desse registera.

Og nett desse registera trengst for å berekne reparasjonsutgiftene som Den russiske føderasjonen ein dag vil måtte betale for skadane dei har gjort på Ukraina. Utan ein eigedomsdatabase vil spørsmålet om reparasjonar kunne bli hengande i lufta i lang tid.

Ifølgje førebelse utrekningar har Russland øydelagt eigedomen til tre og ein halv million ukrainarar.

Sidan i sommar, i ein freistnad på å fjerne den ukrainske ekspedisjonsstyrken i den russiske Kursk-regionen, har russarane sleppt bomber på eit halvt tonn på eigne landsbyar og byar. Innbyggjarar i Kursk-regionen har laga og sendt tåredrypande videoappellar på sosiale medium til president Vladimir Putin der dei bed om kompensasjon for tap av bustad, pengar til å leige ein annan bustad, og rett til å bli definerte som huslause eller flyktningar, slik at dei kan få økonomisk hjelp kvar månad.

Som svar har den russiske regjeringa gått med på ei eingongsutbetaling på mellom 750 og 1500 amerikanske dollar for kvart øydelagde husvære. Det er opplyst at det vil bli ferda ut attestar om kor mange kvadratmeter folk får i kompensasjon, men det er på ingen måte klart korleis dei får ein slik attest, eller om attestane i det heile teke eksisterer.

Den russiske regjeringa har ganske enkelt ikkje pengar til slikt. «Kvar granat kostar pengar», sa den nye regionguvernøren, Aleksandr Khinsjtejn, til innbyggjarar i Kursk-regionen. «Staten kjem ikkje til å kompensere hundre prosent av kostnadene» for gjenoppbygging av bustader.

Ja, den russiske regjeringa treng pengar for å produsere missil og bomber som først og fremst blir nytta til å øydeleggje ukrainske byar og landsbyar.

Før nyåret oppstod det ein diskusjon om emnet «alle statlege pengar skal gå til militæret» i Ukraina òg. Somme kritiserte oppsetjing av juletre og juledekorasjonar i bysentrum. Dei kravde at lokale styresmakter i staden overførte alle pengane som skulle gå til slikt, til det ukrainske militæret og våpenindustrien.

Lobbyen som gjekk inn for julemarkeringane, vann. Treet på Sofijska-plassen i Kyiv var heller lite, tamt og plastprega, medan Kharkiv spanderte tre luksuriøst store tre med fotograferingssone i tillegg til andre dekorasjonar på innbyggjarane sine.

Sant nok var juletrea plasserte under jorda, der russiske bomber og missil ikkje kunne nå dei, i metrostasjonane Universytet og Nautsjnaya. På stasjonen tilknytt det historiske museet vart ei St. Nikolas-grotte opna, og ved sida av hang det ein postkasse til brev frå born med oppfordringar og ønske.

Det var konsertar på metroplattformene i heile jula. Titusenvis av familiar drog til undergrunnen for å gle seg i feiringa.

Medan ukrainske foreldre leidde tankane til borna bort frå krigen ved hjelp av nyttårs- og julemoro, vart ein spesiell «festleg» video synt på russisk fjernsyn, der russisk luftvern skyt ned ein slede trekt av seks reinsdyr som frakta julenissen over Moskva-himmelen. Slagordet i videoen var: «Vi treng ikkje noko framandt i vår himmel.»

Eg er viss på at du vil finne tilsvarande setningar i breva ukrainske ungar sende til St. Nikolas dette året: «Vi treng ikkje noko russisk i vår himmel.»

Russland drep sjølvsagt ikkje berre ukrainarar, noko som vart vist med nedskytinga av det aserbajdsjanske flyet første juledag. Slutten på 2024 kom for snøgt for pårørande til dei aserbajdsjanske offera òg.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle