Ein ny trist dag føyer seg til historia om hovudstaden – 29 sivile vart drepne, og mange vart skadde. Åtaket med missil og dronar vara til morgonen, og heile byen heldt seg vaken inntil lyden av «faren over»-signalet kunne høyrast.

Den følgjande natta gav ikkje mykje høve til søvn. Irina Khazina, enkja etter den første forleggjaren min, fekk ikkje sove. Ho sat i gangen heile natta – redd for eit nytt åtak. Om morgonen drakk Irina te og tok metroen til ein av byens best kjende loppemarknader, Petrivka, der ein kan kjøpe alt frå bøker til mat og antikvitetar.

«Eg ønskte så sterkt å vere blant folk», forklarte ho. For å rettferdiggjere denne turen på eit vis, kom ho med eit spesifikt mål. I to tiår har ho kjøpt krydder frå den same marknadskvinna. Det første ho gjorde denne gongen òg, var å gå til krydderseljaren. Den velkjende kvinna stod bak disken, og berre det at ho var der, roa ned Irina og gav henne styrke. Ho kjøpte krydder, også nokre eksotiske slag frå Jemen for å ha i kaffien. Ho småprata med marknadskvinna om livet og krigen, og gjekk så for å ete frukost tvers over gata frå marknaden, i ein krymtatarkafé. Ho bestilte bakverk med lam og hygde seg lenge med frukosten i den stille kafeen.

«Det var færre folk på marknaden enn vanleg», sa Irina. «Men veit du kva? Krymtatarane har inkludert ukrainske pannekaker på menyen sin! Det er eit oppslag om det på døra.»

Irina feira det nye året saman med familien til dottera Alena. For første gong på mange år var det ikkje ho som laga festmaten, det var det Alena og mannen hennar som sytte for.

Medan ukrainarane feira nyåret, flaug det russiske dronar over landet. I Kyiv gjekk natta utan eksplosjonar, men det kan ein ikkje seie om Odesa, der ein nedskoten russisk drone trefte eit høghus. Ein bebuar vart drepen og fleire vart skadde.

Tre dagar før nyåret gjekk eit spesialtog kalla «Mat-toget» innom byane ved frontlina i Donbas – Kramatorsk og Slovjansk, så vel som Zaporizjzja og Mykolajiv. Spesialtoget var gjort mogleg av pengar frå den amerikanske milliardæren Howard Buffet. Det leverte måltid til ukrainarar som ikkje kunne lage festmat sjølve. Dei 8000 måltida og 1000 nyårsgåvene til borna, alt levert med tog, gjorde det mogleg for mange familiar som lever under stadige russiske granatåtak, å kjenne på ein snev av høgtidsstemning. For ei kort stund var krigen ute av sinnet.

Den 31. desember fekk 1200 innbyggjarar i Kharkiv gratis varme måltid av Fuminori Tsuchiko – ein 75 år gamal japansk pensjonist. Tsuchiko er kjend i heile Ukraina. Den 24. februar 2022 var han i Polen etter å ha vore storparten av januar i Kyiv, der han studerte krigsbrotsverk utførte av tyske fascistar under andre verdskrigen.

Da ukrainarar byrja flykte til Polen, vende Tsuchiko attende til Kyiv og så til Kharkiv. Der budde han i metroen saman med vanlege innbyggjarar under den mest brutale bombinga av byen. I løpet av desse vanskelege dagane bestemde han seg for å bli i Ukraina og hjelpe folket der.

Tsuchiko selde huset sitt i Japan og opna ein kafé med gratis mat i det farlegaste stroket i Kharkiv – Saltovka. Saman med ukrainske frivillige byrja han å lage mat kvar dag for å gje til dei innbyggjarane som trong det. Menyen i den gratis «Fumi»-kafeen omfattar ikkje japansk cuisine, men der er alltid borsj, pasta, paiar, melbollar med kvitlauk, bollar og te.

Fuminori Tsuchiko får det meste av pengane til programmet for gratis mat frå velvillige menneske i Japan. Kvar dag nyttar han sosiale nettverk for å vise korleis Kharkiv overlever krigen, og for å fortelje om arbeidet til Fumi Café. Med stadig fleire folk som kjem for å ete i den gratis kafeen, samlar Fuminori ofte inn pengar på gata frå Kharkiv-innbyggjarar.

Rett før nyåret samla han inn pengar til matvarer på storsenteret Nikolsky i Kharkiv. Senterleiinga tilkalla politiet for å få fjerna den japanske «tiggaren» frå storsenteret. Innbyggjarar i Kharkiv stelte straks i stand ein stor oppstand i protest mot den dårlege handsaminga av velgjeraren. Det vart snakka om saka i heile Ukraina, og ordføraren i Kharkiv, Serhij Terekhov, måtte gripe inn i konflikten mellom storsenteret og den japanske frivillige. Historia fekk ein lukkeleg slutt da Nikolsky-senteret tilbaud å donere store mengder mat til Fumi-kafeen.

For eit år sidan bestemde Tsuchiko seg for å ta ein tur til Polen for å få nokre dagar fri frå det frivillige arbeidet. Ukrainske grensevakter tok han ut av bussen, og alle dei andre passasjerane laut vente i fleire timar til den japanske pensjonisten hadde betalt ei bot for å ha overskride grensa for visumfritt opphald i Ukraina. Tsuchiko betalte bota, drog til Polen, og kort tid etter fekk han løyve frå dei ukrainske styresmaktene til å kome attende til landet. No, eit år seinare, er Tsuchiko betre kjend i Ukraina enn Mor Teresa. Nyleg vart han heidra med den nasjonale utmerkinga «Ukrainsk nasjonal legende» av president Zelenskyj.

Å mate dei svoltne og hjelpe dei som treng hjelp, er ein god gamal tradisjon i både Ukraina og andre land.

I landsbyen vår, Lazarivka, skjer det eit par gonger i månaden at frivillige samlar inn «smakoliks» – smakelege munnfullar – til militæret. Til vanleg ber dei landsbybuarane om å kome med kjeks, produkt som er hermetiserte eller nedlagde på flasker, og alt som toler å lagrast lenge.

Det er vanskeleg å rekne ut kor mykje mat ukrainarar sende til det militære før nyttår, men dei militære leiarane ser ofte litt skeivt på desse donasjonane, og melder stadig at militæret har nok mat. Dette er truleg minst 90 prosent sant, men i eit land som har levd gjennom to menneskeskapte svoltkatastrofar, er folk genetisk programmerte til å meine at å hjelpe med mat er av høgste verdi. Dette kan resultere i «gastronomiske» frivilligprogram som går langt inn i det absurde.

I innspurten til dette nyåret var det òg døme på absurditet. Ei gruppe ukrainske frivillige laga elleve tonn oliviersalat for å gje til soldatane ved fronten. Denne salaten inneheld potetbitar, gulrot, erter, pølse og agurk, og det var ein tradisjonell rett på alle sovjetiske festbord. Men ein annan viktig ingrediens er majones, som har eit kort liv som fersk. Reportasjar om desse elleve tonna med salat vart stolt viste på ukrainske TV-kanalar. 36 bilar smekkfulle med plastbøtter fulle av salat drog av garde mot ulike stader ved fronten. Men reaksjonen frå det militære var ganske uventa.

«Denne oliviersalaten vil ikkje nå fram til dei viktigaste stadene ved fronten der det kan vere problem med mat», sa talspersonen Ylja Krotenko. «Militæret har nok av mat! Overskrifta ’Frivillige laga elleve tonn oliviersalat til det ukrainske militæret’ kunne heller vore ’Frivillige kasta over ein million hryvnia i søppeldunken’.»

«Alle desse bøttene med melbollar, salatar, paiar, kjøttbollar og annan heimelaga mat blir øydelagde på veg til fronten. Difor vil offiserar ikkje tillate at soldatar et heimelaga mat levert av frivillige. Så dersom nokon av dykk har den briljante ideen å lage og sende ei bøtte med salat til fronten igjen, gje dei ein smekk over fingrane! Og pengane de ville bruke på dette, kjem betre til nytte ved å kjøpe dronar!»

I løpet av dei seinaste to åra har Ukraina og Russland blitt dei største kjøparane av dronar på verdsmarknaden, og snart vil dei vere dei viktigaste produsentane av dronar òg. Denne viktige reiskapen laga for kamp vil ha eit kort liv, og det må til produksjon i stor skala.

Ved slutten av 2023 produserte Ukraina 50.000 dronar i månaden, Russland produserer om lag 300.000. President Zelenskyj lova nyleg at Ukraina skal produsere ein million dronar i året. Og det er det absolutt råd å få til.

For eit år sidan fanst det berre sju selskap som produserer dronar i Ukraina. No er det 70. Kor mange vil det vere om eit år? Hemmeleghald om saka gjer det vanskeleg å skaffe handfaste opplysningar, men Ukraina endrar økonomien sin gradvis til ein krigsøkonomi.

Dei siste to åra har avslørt mykje talent og god vilje i Ukraina, og dette har trekt til seg meir utanfrå, som tilfellet med den japanske helten vår syner. Skaparevne har blitt mellomnamnet til dei fleste i landet, men eg kan ikkje la vere å uroe meg for kor mykje av den oliviersalaten som nådde festbordet til nokon før han vart dårleg. Kunne dei ha brukt dronar for å få han til fronten raskare?

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle