Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Truleg passerte verda alt i 2024 1,5 gradars oppvarming samanlikna med perioden 1850–1900. Bjørn Samset er utdanna fysikar og arbeider som klimaforskar ved Cicero senter for klimaforsking.

– Det har vore sannsynleg ei god stund, men er det no mogleg å slå fast at 2024 var det varmaste året sidan målingane tok til?

– Det er så å seie garantert no. Dei siste tala er ikkje inne enno, men alt tyder på at dette blir det varmaste året i alle dei ulike måleseriane. Og 2023 og 2024 har overraskande stor margin ned til dei tidlegare rekordåra.

– Noko av forklaringa er at vêrfenomenet El Niño i Stillehavet fekk stor effekt også i 2024. Denne episoden vart lengre enn venta?

– Ja, men to El Niñoar er aldri like. Så har vi òg hatt høge temperaturar også i andre havområde, som Atlanterhavet og det nordlege Stillehavet. I tillegg var det nokre andre svingingar som kom på toppen av den globale oppvarminga og førte til rekordvarme.

– Ekstremvêr vil det vere mange stader i verda kvart år. Men er det noko av ekstremvêret i 2024 som i større grad enn anna vêr kan knytast til klimaendringane?

– Gjennomgangstemaet til dei som jobbar med slike spørsmål, er at ekstremvêr blir verre av klimaendringane. Det er ikkje slik at kvart vêrfenomen kjem på grunn av dei åleine, men ekstremvêret blir meir sannsynleg og meir intenst på grunn av klimaendringane. I 2024 såg vi mellom anna styrtregn som i Valencia i haust, der folk drukna i heimen sin. Det hang saman med at Middelhavet var svært varmt, noko som førte svært mykje fuktig luft inn over land.

– Om vi alt no er halvannan grad over den globale temperaturen på 1800-talet, kom vel dette tidlegare enn venta?

– Ja, delvis. Lenge gjekk forskarane ut frå at oppvarminga skulle halde fram med 0,2 gradar per tiår, slik ho var i fleire tiår. Men tempoet har auka. Det siste tiåret har verda blitt 0,3 gradar varmare. Men også naturlege variasjonar påverkar temperaturen. Vi skal vere varsame med å seie at også tempoauken i oppvarminga er menneskeskapt.

– I Parisavtalen frå 2015 var det semje om å prøve å halde den globale oppvarminga under halvannan grad, i tillegg til togradarsmålet. Var det klokt? 1,5-gradarsmålet verka ikkje realistisk da, og no ser det heilt umogleg ut.

– Å avgrense oppvarminga til halvannan grad er det offisielle målet, det vart stadfesta på klimatoppmøtet i Glasgow i 2021. Og det er no i praksis umogleg å klare. Men eit mål må ein ha, og det underliggande målet er jo å halde oppvarminga så låg som mogleg.

– Men når vi ser at oppvarminga har passert det som skulle vere ei grense, kan det skape ei kjensle av at klimamåla ikkje har så mykje å seie. Er det ikkje usunt å setje urealistiske mål?

– Det kan du kanskje seie, og ein kan diskutere kor klokt 1,5-gradarsmålet var. Men før Parisavtalen fanst det ikkje noko ambisiøst mål for internasjonal klimapolitikk i det heile. Slik sett var dette eit framsteg.

– Dei globale utsleppa aukar seinare enn før, men dei går enno ikkje nedover. Om du skal tippe: Når blir utsleppstoppen nådd?

– Eg trur ikkje det er så lenge til. Vi ser stor auke i produksjonen av fornybar energi kvart år. Anslaga til dei som analyserer dette, varierer litt. Somme meiner toppen blir passert alt neste år, andre seier i løpet av dei neste fem åra.

– Andelen fossil energi i den globale miksen gjekk ned frå 82 prosent i 2013 til 80 prosent i 2023, ifølge Det internasjonale energibyrået, IEA. Dette går ikkje så fort?

– Nei, men den underliggande trenden er at fornybar energi aukar raskt. Vind- og solkraft har eksponentiell vekst. Problemet er at også energibruken i verda aukar. Det meste av det nye energiforbruket blir no dekt av fornybare kjelder, men vi kjem ikkje bort frå at vi i Vesten må bruke mindre energi enn i dag.

– Det var langt meir uro og folkeleg engasjement på grunn av klimaendringane for nokre år sidan, sjølv om temperaturen berre stig, og vi ser stadig nye episodar med ekstremvêr. Det er paradoksalt?

– Somme stader i verda er engasjementet større enn andre. Men slikt engasjement går i bølger. Dette er ei stor og vanskeleg sak, og det er lett å bli desillusjonert. I norsk politikk er det full semje om at utsleppa skal ned. Men når regjeringa skal omsette dette til handling, blir det vanskeleg.

– Er det resignasjon vi ser? Vi har kanskje blitt vande til at konstant klimaendring er den nye normalen?

– Ja, vi blir jo vande til det. Men eg trur òg at politikken spelar ei rolle for opinionen. Det er lett å tenke at «om dette er så alvorleg som dei seier, ville politikarane gjort meir». Når vi ikkje får tiltak som monar, føler truleg mange at det ikkje kan vere så viktig.

– No ser vi òg tilbakeslag for klimapolitikken i mange land. Mellom anna mobiliserer høgrepopulistiske parti på motstanden mot dyre klimatiltak og høge energiprisar?

– Det er nok ikkje til å unngå. Overgangar er vanskelege. Om det var lette løysingar på dette, ville marknaden ha valt dei alt. Men om vi hoppar nokre tiår fram i tid, med ei energiforsyning basert på sol, vind og kanskje atomkraft, treng ikkje den å vere dyrare eller dårlegare enn i dag.

– I Noreg har vi motstand mot vindkraftverk, intens motstand mot kraftutvekslinga med kontinentet, og det har vore skandalehistorier om planlagde batterifabrikkar, Det grøne skiftet blir brukt som skjellsord av mange?

– Det gjer det. Og det er synd. Det eg synest er forunderleg, er at dei mest næringsvenlege partia våre ikkje er meir engasjerte i miljøvenleg energiproduksjon, ein sektor med så stort potensial for å tene pengar i framtida. Å satse på dette er ein fornuftig veg vidare også uavhengig av klimaomsyn.

– Vi kan ikkje forvente mykje klimapolitikk frå USA dei neste fire åra, om Trump held det han har lova. Kor avgjerande er dette?

– USA er stort, men det skjer svært mykje andre stader. Veksten i fornybar energi er driven av Kina, India og Europa, i tillegg til næringslivet i USA. Den trenden vil halde fram. Men eg er meir oppteken av nokre konsekvensar som er mindre synlege. Om Trump kuttar i budsjetta til institusjonar i USA som leverer data til klimaforsking og vêrovervaking, kan det gjere stor skade. Når vi veit så mykje som vi gjer om klimaendringane, er det jo på grunn av overvakinga av klimasystemet. Der kan Trump øydelegge svært mykje.

– Dei neste fire åra blir rolla til Kina viktigare for klimapolitikken. Det er kinesarane som må føre an?

– Ja, og dei gjer det alt. Kinesarane ser på utbygging av fornybar energi som fornuftig og satsar òg på atomkraft. I tillegg er det viktig kva Kina gjer i Afrika, der dei mellom anna bygger ut vasskraft i Kongo.

– Klimaframtida blir i stor grad avgjord i Kina og India. Det er kanskje ei slags dyster trøyst at båe landa kan blir hardt ramma av klimaendringane. Det motiverer dei til å gjere noko.

– Ja, særleg India er høgt på lista over land med høg klimarisiko. Ikkje berre på grunn av dei fysiske endringane, men òg på grunn av folketettleik og store sårbare grupper. Om vi får ei oppvarming på til dømes 3 gradar, kjem India til å oppleve fullstendig øydeleggande hetebølger jamleg. Det vil òg vere øydeleggande for økonomien.

– Kva kan vi vente oss av 2025? Det blir truleg i det minste litt kjøligare enn 2024?

– 2025 blir litt kaldare enn dei siste to åra, men varmare enn dei aller fleste år vi har data for. I år får vi kanskje ein global gjennomsnittstemperatur på 1,3 til 1,35 gradar over førindustriell tid. Så er det vanskeleg å seie kor ekstremvêret kjem til å råke hardast. Men vi kan ta for gjeve at det kjem hetebølger i mellom anna Midtausten, India og Kina. Det gjer det stort sett kvart år no.

– Du kallar deg sjølv optimist. Det er litt rart.

– Det ville vere svært slitsamt å vere noko anna om ein er klimaforskar. At eg er optimist, tyder ikkje at eg trur det går spesielt bra. Men det er ein god del ting som går rett veg, vi må berre få den utviklinga til å gå fortare.