Den siste boka til Helene Uri, Hvem sa hva? Kvinner, menn og språk, handlar om korleis språk er forma av forholdet vårt til kjønn. Språk gjev oss roller og fordeler makt.

Og det lærer både menn og kvinner kven som har makta, kven som har stemma, kven som har rett til å vurdera, kva kriterium som ligg til grunn for ei vurdering – og kven som er objektet som skal vurderast.

Dei fleste omtalane av boka til Uri løftar fram kjønnsladde uttrykk i kvardagsspråket, slik som «sutrekjerring», og «å manna seg opp». At språk formar forholdet vårt til kjønn, dreier seg om langt meir enn dette, og handlar om kjensler, fornuft, stemmer og blikk. Ikkje minst handlar det om at språket fortel oss kva som er forventa av oss ut frå kva kjønnsorgan me tilfeldigvis måtte ha.

Hjarte og hjerne

Kva slags roller vert me fortalde at me skal fylla? For vel hundre år sidan skreiv språkforskaren Cederschiöld at «hos kvinnan dominerar känslan, hos mannen förståndet». Det logiske framhaldet er at ein kjenslevar mann er umandig, medan ei forstandig kvinne er ukvinneleg.

Når vitskapsfolk har meint at det finst eit eige «kvinnospråk», er dette akademisering av kjønnsoppfatningar som finst på latin hos Ovid for heile 2000 år sidan, og på gammalfransk hos hoffpoeten Chrétien de Troyes på 1100-talet.

Oppfatninga av kvinner som ustadige og upålitelege finst også i det norrøne visdomsdiktet Håvamål, nedskrive på 1200-talet, men sannsynlegvis langt eldre enn det. Strofe 84 fortel at «På møyar-ord er uvisst å lite og på det som kvendi kved.» Det ungjenter eller kvinner seier, skal du altså ikkje stola på.

Kven er så mottakaren, denne «du»? Dette kan ikkje vera anna enn råd frå ein mann til andre menn. Strofa har ein mannleg avsendar, ein mannleg mottakar, og eit mannleg blikk, og held fram med: «For på kvervande hjul deira hjarto var skapte, brigd i brjost var lagd.» Hjartet vårt er skapt i det som er i evig rørsle – og brigde, det som er ustadig, vart lagt i oss frå starten.

Individ eller kollektiv

Ein fransk kollega spøkte med at desse tekstane var skrivne av menn som nettopp hadde blitt dumpa av kjærasten. Det er for lettvint å plassera dette som eldre tids hemnporno, hatmeldingar og offentleg uthenging i digitale medium. At det er kvinnefiendtlege oppfatningar som framleis gjer skade, rår det ikkje tvil om.

Men desse tekstane er slett ikkje åtak på enkeltkvinner, dei er reine generaliseringar om kva kvinnenaturen er. Me er skapte på kvervande hjul, veit ikkje vårt eige beste, og seier nei når me eigentleg meiner ja. Det er dermed ingen grunn til å respektera orda våre – og det finst mellomaldertekstar som instruerer menn til å ignorera kvinners nei, leggja handa i skrittet på dei og oversjå motstanden, fordi begge snart kjem til å vera nakne og mennene tilfredsstilte.

Det kling av 2000 år med #metoo og førestillingar om ustadige kvinner, og menn som veit best og lystar mest.

Ingvild Brügger Budal er førsteamanuensis i norsk ved NLA Høgskolen i Bergen