Presidentvalet i usa

Ida Lødemel Tvedt

ida@dagogtid.no

Sist søndag var eg og den polske presidenten på katolsk messe i Bucks County i Pennsylvania. Alle i kyrkja snakka polsk, sjølv om dei fleste har vore her i mange generasjonar, mange tilbake til 1800-talet, då polske katolikkar flykta frå Otto von Bismarcks Kulturkampf. Andre kom etter Berlinmuren fall. Alle eg prata med, var Trump-tilhengarar, men tala viser at polsk-amerikanarane er splitta, opne for å la seg bele til av både det republikanske og det demokratiske partiet. 

Donald Trump skulle òg vere her, men han avlyste, kanskje fordi valkampanjen stramma inn på tryggleikstiltaka etter det andre attentatforsøket, kanskje fordi Polens president Andrzej Duda såg ut til å bli forseinka av flaumane i Sentral-Europa.  

Valkampanjane var på friartokt på kryss og tvers av Pennsylvania denne helga. Same søndag skulle mannen til Kamala Harris, Doug Emhoff, snakke til ei anna forsamling i Bucks County. I staden svinga han innom Kasdon’s Restaurant and Tavern lenger nord i Pennsylvania, der lokale demokratar var samla for å sjå Philadelphia Eagles spele kamp. Neste dag var Trump venta i gruvebyen Pittsburgh. Dagen før var J.D. Vance i Hershey for å vere med på liveshowet til Tucker Carlson.  

Polsk-amerikanarar utgjer 5 prosent av befolkninga i Pennsylvania, og både demokratane og republikanarane ser no for seg at desse kan bli nøkkelen til å vinne The Key Stone State, nøkkeldelstaten.

Vippestaten

Det var ikkje for ingenting at Harris nemnde nettopp polsk-amerikanarar i Pennsylvania i den første og førebels einaste presidentdebatten. Ho vende seg mot Trump og spurde kvifor han ikkje berre kunne innrømme overfor «dei 800.000 polske amerikanarane her i Pennsylvania» at han kom til å late dei i stikken til fordel for Putin, ein «diktator» han meinte å ha eit djupt vennskap med. Ho la altså vekt på Trumps vennlege innstilling til Putin, ein mann mange polsk-amerikanarar meiner utgjer ein eksistensiell trussel mot gamlelandet. 

Trump på si side kan legge vekt på at Harris kjem frå ein livsfjern urban elite som græt hypersensitive krokodilletårer og ikkje verdset industriarbeidsplassane som har vore så viktige for polakkane i staten. Duda kjem dessutan godt overeins med Trump, og den polske presidenten meiner til dømes òg at LGBT-ideologi er ein større trugsel mot landet hans enn kommunismen nokon gong var. 

Kort tid etter debatten erklærte Trump at han skulle opptre i lag med Duda her i den polsk-katolske kyrkja i Bucks County. 

Politikarane veit at det er her i denne delstaten mykje kan bli avgjort, no som sist, og som så mange gonger før. Det var her dei skreiv grunnlova og la fram sjølvstendeerklæringa, og i 2020 var det her ein tok æra for utfallet av valet. Ei venninne fortalde meg om å vere på valvake her den natta; demokratane var overtydde om at det var røystene deira som hadde sikra sigeren.

 Du da, Duda

Vi venta lenge på at Duda skulle kome, slik at gudstenesta kunne begynne. Omsider høyrdest ein jazzete trompetfanfare, avløyst av eit ompa-aktig orgel, og Duda og kona kom ut i forsamlinga, ikkje frå inngangen bak i kyrkja, men frå altersida. Dei strente over golvet og sette seg på fyrste rad. Presidenten sa ingenting. 

Hadde han reist heilt hit berre for å vere andletet til gamlelandet? Kven var det eigentleg som gav autoritet til kven her, dei geistlege eller politikarane? Presten takka for at han var der, sa det var ei ære, men utover det var det ei vanleg gudsteneste. Alt gjekk føre seg på polsk, med unntak av to små tekstar om jomfru Maria som i angst og sorg trygla oss om å komme til henne i bønn og gi oss over til den milde, moderlege omsorga hennar.

Knøttsmå altergutar i kvitt gjekk opp midtgangen med falda hender, bak tjukke prestar i lange kjolar, mellom gullfarga ikon. Langs kyrkjebenkene sat barn i speidaruniform, unge menn i blå blazerar, kvinner med konservative hattar og lepper stinne av filler. 

Ei ung kvinne med kritkvite bollekinn og leppestift i ein burgunder så mørk at han nesten var svart, som størkna blod, song «Ave Maria». Røysta hennar var fantastisk, heilt naturleg, ho rulla saumlaust frå noko håst, som om ho berre prata ariane, til noko glasklart og kraftig. 

Katolisisme in vogue

Aldri før i moderne amerikansk historie har målingar vist at fleire unge menn enn unge kvinner vender seg til religion. Unge menn søker faste rammer, meining, tydelege hierarki, tradisjonelle kjønnsroller, seiest det. Dette skjer samstundes som kjønna ser ut til å gå kvar sin veg politisk: Fleire unge kvinner går mot venstre, fleire unge menn mot høgre.

Ein kan anta at dei to tendensane er i slekt. Mange meiner det har med fokuset på reproduktive rettar å gjere.

Eg tenkte på visepresidentkandidaten J.D. Vance og hans heilomvendingar, særleg den nylege konverteringa til nettopp konservativ katolisisme. Denne personlege omveltinga var ifølge folk som kjenner han godt, del av ei radikalisering som byrja med metoo, då han såg venen sin Brett Kavanaugh bli skulda for valdtekt framfor heile verda.

Lys brote gjennom blå glasmåleri fall på Maria-ikona, og eg tenkte at eg godt kunne forstå kvifor mange unge folk no blir dratt mot rom som dette, som ein reaksjon på den falmande woke-æraen, sjølv om eg meiner dei overkorrigerer. Eg forstår lengselen etter rom som dette, som er så totalt vigde til ein sensualitet som ikkje er promiskuøs, som i si vekt på synd og tilgiving, autoritet og klare roller, gir folk ein organisert tilgang på fylde og meining. For ikkje å snakke om kjensla av frikortet ein kan få ved å identifisere seg som alltid allereie skuldig. Og eg ser at ei kyrkje som dette på mange måtar er ein meir sexy setting enn ein urban campus, og at om det er desse to alternativa folk blir tilbydde i kulturkrigane, så vel mange dette. 

Eg bidrog til kollekten då dei dytta korga mot meg, og lurte på om eg kunne trekke dollaren frå på skatten. Så blei vinen erklært som blod og kjeksen som kropp, og folk stilte seg opp for å ta imot. Den europeiske presidenten opna andletet mot den amerikanske presten, og svelgde. Folk strøymde til mellom benkane. Enkelte strekte handflata fram, andre tunga. Eg gjorde som folk flest. Eg knelte for presten og tok Jesu lekam i munnen.

Avdukinga

Etter gudstenesta gjekk kyrkjelyden opp bakken til gravlunden, der eit monument skulle bli avduka. Nokon mumla noko om Putin på polsk. Andre veiva flagg der det stod «Trump 2024: take America back» og «Polakkar for Trump». På taka rundt kyrkja og gravplassen stod skarpskyttarar. Dei skaut ikkje, men stod rett opp og ned, blendande synlege i beige kamuflasje mot blå himmel. To barn i speidaruniform stod i givakt framfor det høgste krusifikset eg nokon gong har sett. Ei jente med musefletter og ein gut med femtitalssveis. Gravlunden var raudspetta av Maga-hattar, og på himmelen sirkla ørner og dronar. 

Vi venta lenge på at presidenten skulle komme etter oss frå kyrkja. Det var varmt, sola var skarp, og det var trongt om plassen i skuggen av det einaste treet. Omsider kom Duda og kona gåande, mellom agentar med mørke solbriller. 

Minnesmerket heidrar polakkane som kjempa mot kommunismen etter andre verdskrigen. Hendinga markerte òg at denne plassen, The National Shrine of Our Lady of Czestochowa, i 70 år har vore eit symbol på polsk-amerikansk katolisisme. Presidenten la ned krans. Det heile var eit antiklimaks. Folk byrja rusle vekk før seremonien var ferdig. 

«Kjem ikkje Trump», høyrde eg ein mann spørje ein tungt væpna politimann. «Nei, diverre», sa politimannen. «Han avlyste. Ingen veit kvifor. Tru meg, vi er like skuffa som dykk.»

West Philly

Då seremonien var over, blei eg plukka opp av ein ven som no bur i West Philadelphia. Vi køyrde gjennom skog og åkrar, forbi falma viktorianske villaer med gyngestolar og tynne søyler på terrassane. To hus tett i tett hadde kvart sitt gigantiske skilt på plenen, eitt for Harris, eitt for Trump. Ein tredje hage hadde eitt der det stod: «Presidents are temporary. Wu-tang is forever.»

Medan ho køyrde, fortalde venen min om stemninga her i Philadelphia, den største byen i Pennsylvania, sist det var val. Då jobba ho som reporter og drog til vallokala kvar dag for å observere. Der stod Trump-folk og Biden-folk, segregerte av barrikadar, og protesterte mot kvarandre. Ho lo av kor deprimerande slagorda til demokratane blei då, der dei stod og ropte «count every vote». Det kjendest stussleg at det som burde vere det minste ein kunne forvente, tok form som eit radikalt krav. 

Ho sa at hadde eg ikkje vore kvit, hadde ho vore bekymra for meg der i Maga-kyrkja. Så sterkt er fiendebildet av den kvite, religiøse Trump-veljaren. Vi var komne heim til West Philly, eit for det meste svart nabolag, gradvis forvandla av folk knytte til Penn-universitetet. Her er dei fleste demokratar, men mange står så langt til venstre at dei ikkje er villige til å røyste på Harris, på grunn av krigen i Gaza.

Her er politikk noko svært konkret. Det dreier seg mest om materielle vilkår, om lokale representantar i byrådet og om bustadpolitikk, ikkje om semantikk og kjensler. Folka mine her er ikkje typisk «woke». Men raseriet mot politiet er enormt.

Under Black Lives Matter-protestane etter drapet på George Floyd såg vennen min hæren køyre inn i nabogata med stridsvogner og teppelegge gata med tåregass. Ho kjende det i auga i dagevis og bekymra seg for dei gamle som budde i gata og ikkje kunne sleppe ut av osen.

Måndagen etter gudstenesta, braut det ut nye opptøyar mellom folk og politiet her, der maskerte menneske reiv opp dørene på politibilar og klatra på biltaka. Videoar sirkulerte raskt og blei plukka opp i det nasjonale politiske spelet. Sentrale republikanarar skreiv på X at «Du er ikkje trygg i eit Philadelphia styrt av demokratar». Elon Musk skreiv «ganske sikker på at eg såg denne scena i The Joker».

Mini-Polen

På kyrkjebenken i Bucks County møtte eg Marcin, ein polsk IT-fyr som sa han aldri hadde møtt ei kvinne som skreiv før. Han hadde møtt sjukepleiarar og butikkdamer, til og med lærarar, men aldri før hadde han møtt ei kvinne som skreiv, sa han, og inviterte meg ut på svenske kjøttbollar, noko han antok var livretten min. 

Han skulle røyste på Trump fordi han kan fikse landet og gjere matvarer billige igjen. Eg tenkte at deg kan eg ikkje intervjue; du høyrest ut som ein karikatur eg diktar opp for å få Trump-veljarar til å verke dumme. 

Eg hadde sett meg to mål for USA-tekstane mine: Eg skulle ikkje falle i NRK-fella og lage slike overempatiske, nedlatande reportasjar frå barbershops og trailerparks som gjer det tydeleg at den amerikanske rednecken for nordmenn er den siste edle ville, ein idiot savant. Eg skulle heller ikkje falle i «USA-ekspert»-fella og strø om meg med banale retoriske analysar, der ein ikkje gjer anna enn å peike på kva slags verkemiddel som er i sving i ein tale (etos, patos, logos, gjesp), og ikkje treng tenke ein einaste original tanke.

Marcin prata om Greenpoint, det polske nabolaget nord i Brooklyn der eg budde då Trump vann valet i 2016. Han nemnde det som hadde vore favorittrestauranten min, ein brun hall med mørke trebåsar der folk flest snakka polsk, utan at eg som utanforståande følte meg som ein eksotifiserande turist av den grunn. Marcin sa at restauranten hadde gått konk. Dei fleste polakkane var skvisa ut dei siste åra, flytta til Ridgewood i Queens.  

Det fekk alt til å henge i hop, at Marcin skulle nemne akkurat den plassen, akkurat no, idet eg var komen til USA for å skrive om valet som kanskje skulle opne den andre Trump-æraen. Det minte meg nemleg på at eg veka etter valet i 2016 hadde hatt ein date på akkurat den restauranten. 

Vi hadde begge vore yre av ein slags svartsynt fryd i møte med den heilt sinnssjuke politiske stemninga i byen. Alt var så intenst, så svimlande, det var som om ein krig hadde brote ut og alt frå no av skulle få tydelegare konturar. Det var ikkje bra, det meinte vi ikkje, men det var likevel som om alt som hadde blitt tildekt av liberalt hykleri, no skulle komme til overflata.

Som europearar likte vi dessutan ideen om eit USA som blanda seg litt mindre i omverda, og det kjendest kanskje sofistikert å vere i stand til å gå det trumpske i møte, seie han er jo vittig, han er jo skarp. Vi ville ikkje ha røysta på Trump om vi kunne, men likevel var det noko i oss som kanskje hadde vona at han skulle vinne, for dramaet si skuld, for kjensla av spektakulær omvelting, av grensesprenging. Denne innstillinga var ansvarslaus og fjern, forankra i eit altfor litterært syn på verda, men akkurat den kvelden i Mini-Polen såg eg ikkje det.

La det brenne, sa vi, og heva ølglasa våre over borsjen, i ein gest så pompøs og barnsleg at det seinare skulle gjere meg kvalm. 

Eg såg noko av den same posituren i dei nyreligiøse tendensane som no breidde om seg i det politiske landskapet. Sidan Trumps presidentperiode hadde ein halvironisk new age-spiritualisme og mystisisme blitt trendy blant folk som driv med former for litteratur og filosofi som eg interesserer meg for, som motreaksjon mot flate og fantasilause forståingar av identitet. Parallelt med det meinte eg òg å sjå ei hipp hjerneflukt mot tradisjonell katolisisme.

Båe delar baud meg imot, ikkje fordi eg ikkje var villig til å tru, det prøver eg å vere, men fordi desse ismane, idet dei blei moteriktige språkspel blant dei som snakkar fram verda, verka som feller som saboterte tilløp til systemkritikk. 

Dette blei tydelegare for meg der eg sat på kyrkjebenken i Bucks County, ikkje på grunn av kyrkjelyden og det han tok seg til, men på grunn av blikket som no blei kasta på dei, av konkurrerande politikarar langt vekke som ville drive gruvedrift på trua og frykta deira.