Når bustadblokkene eller mediesenteret i Gaza styrtar mot bakken og blir til grus, håpar vanlege folk at ikkje for mange menneske blir drepne. Uvanlege folk, derimot, dei hyllar Israels menneskelege innstilling, sidan dei sender SMS-ar til bebuarane, minutt før rakettane treffer.

Eg håpar ingen gløymde å setje mobilen til lading, slik at dei fekk meldinga som informerte om at dei ville bli drepne, saman med heile familien, når heimen deira blei sprengd og høgblokka rasa saman.

Vanlege folk blir opprørte, men samstundes er det nesten blitt rutine. Eg har sjølv mista oversikta over kor mange gonger Gaza er blitt bomba, og kor mange tusen som er blitt drepne, dei siste femten åra. Og det kjem garantert til å skje igjen. Situasjonen er heilt sementert, det er ikkje von i sikte.

Lat oss freiste å sjå kva det inneber, reint analytisk, for israelarar, for palestinarar og for oss.

I dag er det ingen med relevans – ingen ekspert, tenkjetank, organisasjon eller stat – som meiner at ei tostatleg løysing er realistisk. Konsensusen er massiv over heile det politiske spektrumet. Kanskje vil det endre seg ein gong, langt inn i framtida, men slik det ser ut no, er det nyttelaust å tenkje på fredsforhandlingar.

I dag er det dessutan plass att til ein palestinsk stat. Israel kjem framleis til å ta land og heim frå palestinarar, for å endre «fakta på bakken». Dette gjer ei fredeleg og forhandla løysing endå mindre sannsynleg i framtida enn ho er i dag.

Ingenting, ikkje eingong i den fjerne horisonten, tyder på at okkupasjonen kjem til å ta slutt. Dermed skal vel alt halde fram som før? Nei, for om det ikkje er nokon ende i sikte, og alle er einige om det, så endrar det logikken i situasjonen.

Grunnen til at så mange, inkludert Noreg, alltid er milde i kritikken av Israel, er jo at ein har klamra seg til at det faktisk går føre seg ein fredsprosess der målet er ein palestinsk stat. No er den erklært steindaud. Nokre av oss såg og skreiv at han var det for meir enn ti år sidan, men no er alle einige. Koloniseringa kjem til å halde fram på ubestemt tid.

Dette endrar faktisk premissane, og vi må ta omsyn til den nye situasjonen. Vi kan ikkje late som ingenting berre fordi det finst ein ørliten, nesten mikroskopisk sjanse for at det blir ei løysing om tjue, tretti eller førti år. Eit slikt halmstrå kan umogleg vere nok til at vi skal teie stille om at nye generasjonar palestinarar veks opp rettslause, under ei kolonisering full av vald og undertrykking?

Israels kolonisering har så langt hatt låge kostnader. Det har mest vore eit PR-problem. Palestinsk motstand mot okkupasjonen er knekt, og Israel har bygd ut ei nesten total matrise av kontroll. Til no har Israel knapt blitt kritisert, det har snarare vore ein glidande internasjonal aksept av okkupasjonen.

Også vi, altså Noreg, har på mange område gitt Israel ein privilegert status. Til dømes har vi aukande import av varer produserte i ulovlege busetnader. Og i Granavolden-plattforma til regjeringa står det at Noreg skal «leggje til rette for eit styrkt forskings- og utviklingssamarbeid, handel, turisme og kulturutveksling med Israel».

Bakom ligg den gamle retorikken og tankegangen om sjansen for ei fredeleg løysing etter forhandlingar. No som det ikkje lenger gjeld, skal vi då halde fram med å late som ingenting, og byggje politikken vår på heilt usannsynlege framtidsscenario, ja, på reine fantasiar?

I fjor oppmoda Donald Trump Israel til å annektere 30 prosent av Vestbreidda på permanent basis om palestinarane ikkje gjekk med på «fredsplanen» til svigersonen. Planen var utarbeidd utan nokon medverknad frå palestinarane, det var ein rein farse. Mange israelske nasjonalistar jubla over Trumps utspel, og regjeringskoalisjonen sette i verk planar for å gjennomføre annektering. Arbeidarpartiet, som trass alt var arkitekten bak koloniseringsprosjektet på 1970-talet, støtta planen.

Annektering ville ha innebore at Israel og USA rekna områda som ein formell del av Israel. Det ville i ekstrem grad vore i strid med folkeretten og hatt liten internasjonal støtte. Men så trygge er Israel no på at dei kan sleppe unna med alt.

Etter ganske kort tid gjekk det opp for mange organisasjonar og tenkjetankar, både i USA og i Israel, at det fanst eit problem. Dette var sjølvsagt ikkje at palestinske rettar blei totalt oversette. Problemet gjekk på kva annektering ville ha gjort med Israel. Om Israel annekterte desse områda, ville det mange innsåg var eit formelt apartheid, ha blitt innført på Vestbreidda.

For å gi like rettar til palestinarar i annekterte område er heilt uaktuelt for Israel. Samstundes kan ein ikkje både vere ein demokratisk stat og gjennomføre apartheid. Altså var annektering eit alvorleg trugsmål mot Israels image som demokrati.

Innsikta er rett. Men kvar fører ho hen? Om annektering ville ført til apartheid, kvifor er dagens situasjon ikkje apartheid? Trass alt er den okkuperte Vestbreidda i dag fullstendig delt etter etniske skiljeliner. Folk har heilt ulike rettar, status og utsikter. Jødiske busetjarar har dei same rettane som israelske borgarar. Palestinarar har knapt nokon.

Dei som hevdar at dette ikkje er apartheid, støttar seg ofte på den same gamle melodien: at okkupasjonen er mellombels, og at han ein vakker dag kan ta slutt.

Skiljet held ikkje vatn. Aust-Jerusalem og delar av Vestbreidda er alt annekterte. Israel definerer heile byen som sin «evige og udelte hovudstad» og kan aldri godta noko anna enn israelsk suverenitet.

I Aust-Jerusalem og 28 kringliggjande landsbyar som blei annekterte i 1967, bur det 360.000 palestinarar og 200.000 israelske busetjarar. Palestinarane er skvisa på alle måtar og har knapt nokon av rettane til dei kanskje amerikanske og nyinnflytta jødane ved sida av.

Palestinarane har ikkje røysterett eller politisk representasjon, og dei blir administrativt trakasserte etter alle kunstens reglar. Ikkje får dei løyve til å byggje hus, og ekstreme busetjarar frå Brooklyn eller andre plassar langt borte kan når som helst dukke opp og kaste dei ut av heimen deira, med støtte frå militære, politi og sannsynlegvis domstolane. Det var ei slik hending som fikk valden til å blusse opp for nokre veker sidan.

Svært mange, også israelsvener, var einige i at den planlagde annekteringa av Vestbreidda ville innebere apartheid. Men korleis kan då den grove etniske diskrimineringa som går føre seg i Aust-Jerusalem og kringliggjande landsbyar – område som Israel faktisk har annektert – ikkje vere apartheid?

Skiljet som her blir forsøkt skapt, verkar kunstig. Som Nathan Thrall, ein jødisk ekspert på konflikten (seniorrådgivar i International Crisis Group), skreiv i eit essay i London Review of Books for nokre månader sidan: Skiljet byggjer på ein heilt misforstått idé om at det finst to ulike Israel: ein demokratisk stat innanfor eigne grenser og eit anna Israel som driv med okkupasjon og kolonisering.

Men det er berre éin stat, og det blir heilt urimeleg å late som noko anna.

Om ein dreg vidare inn på Vestbreidda frå Aust-Jerusalem, finn ein store busetjar-blokker, i realiteten byar. Israel kjem aldri til å gi opp desse heller, det har det vore konsensus om heile tida. Det same gjeld heile Jordandalen, både den fruktbare jorda og vassressursane er alt israelske.

Om vi berre ser på C-områda – dei som i dag er under full israelsk kontroll – lever palestinarar under eit heilt anna israelsk system enn det jødar gjer. Mange titusen subsidierte hus er bygde for busetjarane. Palestinarar får ikkje byggje noko, derimot får dei ofte eigedommen sin øydelagd eller konfiskert, og dei har knapt nokon demokratiske rettar, eller til dømes rett til å reise mellom palestinske byar.

Busetjarane er derimot israelske rettssubjekt, med alle rettar det medfører, mens palestinarane blir styrte av fleire tusen militære ordrar og lover. Dei blir dømde i militærdomstolar der dei manglar sjølv den mest grunnleggjande rettstryggleiken. Barn, ungdom og vaksne kan dessutan haldast innesperra utan dom på ubestemt tid.

Kvifor er ikkje dette apartheid? Okkupasjonen har gått føre seg i snart 54 år, og dei store blokkene av busetnader med mange hundre tusen jødar er komne for å bli, for all tid, seier Israel. Situasjonen er permanent. Likevel skal du og eg og politikarane våre rekne han som mellombels?

Dette heng overhovudet ikkje saman.

Også i A- og B-områda på Vestbreidda, enklavane som liksom skal vere autonome og under palestinske sjølvstyrestyresmakters kontroll, gjer Israel stort sett som dei ønskjer. Dei arresterer folk, og ikkje berre om dei er mistenkte for å planleggje noko som kan skade israelske borgarar. Å vere med i ein av dei mange hundre organisasjonane Israel har erklært som ulovlege, og det inkluderer alle større politiske parti, kan vere nok til å bli arrestert og stilt for militærdomstolane.

Israel har makta, men tek ikkje ansvaret for folks liv og helse. Då Israels helseminister Yuel Edelstein blei spurd av BBC om landets ansvar for å covid-19-vaksinere palestinarar i dei okkuperte områda, svara han at Israel ikkje har meir ansvar for palestinarane enn palestinarane har for delfinane som sym i Middelhavet.

Noreg har betalt milliardar til palestinarane som leiar for «givarlandsgruppa». Kvifor skal norske skattebetalarar ta rekninga for Israels okkupasjon og for å byggje opp igjen det Israel øydelegg med bomber og kolonisering, slik at Israel kan vaske sine hender frå det ansvaret dei har?

I område der det meste som skjer, er sikta inn mot å fremje interessene til éi gruppe, altså dei jødiske busetjarane, på kostnad av ei anna gruppe, altså palestinarane. Der dei blir utsette for kollektiv straff, husøydelegging, bortvising – og så bortetter. Israel kontrollerer bankvesen, skattar, naturressursar og folks daglegliv – kvar dei kan reise, om dei kan gå på skule eller jobb, eller kome seg på sjukehus. Områda er ikkje frie eller autonome. Alt går ut på å etablere jødisk dominans og herredøme. Kanskje er det som går føre seg i A- og B-områda, ikkje apartheid i teorien, men berre i praksis.

Mange reagerer når omgrepet apartheid blir nytta i samband med Israel. Somme kjem i harnisk når til dømes israelske intellektuelle, tidlegare amerikanske presidentar som Jimmy Carter, humanitære organisasjonar i Israel, internasjonale organisasjonar som Human Rights Watch – og mange andre, inkludert juridiske og historiske ekspertar – gjer det. Men dette sinnet, eller at nokon synest at det ikkje er apartheid, er ikkje eit argument.

Sist sommar publiserte den israelske menneskerettsorganisasjonen Yesh Din ei lang juridisk vurdering av Israel og apartheid. Rapporten fann at Israel driv med apartheid på Vestbreidda. Apartheid er ganske stramt definert i internasjonale konvensjonar. Til dømes finst ein FN-konvensjon om apartheid frå 1973. Her blir apartheid i artikkel 2 definert som «handlinger som utføres med det formål å etablere og opprettholde en rasegruppes dominans over en annen rasegruppe, og systematisk undertrykke den». Som eit av mange døme er det at eigedom til den diskriminerte gruppa blir tatt over av den andre gruppa.

Definisjonane er retta mot konkrete praksisar. Det står ingenting om at grov etnisk forskjellsbehandling fell utanfor apartheiddefinisjonane berre fordi dei i teorien ein dag kan stanse.

Apartheid er definert som eit brotsverk under Roma-vedtektene om Den internasjonale straffedomstolen. Berre sju land lét vere å ratifisere desse vedtektene, Israel og USA var blant dei. Også FN-konvensjonen om eliminering av alle former for rasediskriminering (CERD) nemner apartheid som eit brotsverk. Denne avtalen underteikna Israel i 1966. I 2019 klaga Palestina inn Israel for CERD-komiteen og fekk medhald, mellom anna på grunn av Israels diskriminerande lover.

Det skal godt gjerast å nekte for at Israels politikk mot palestinarar stemmer godt overeins med konkrete og aksepterte definisjonar av apartheid. Om ein skal nekte for at Israel driv med apartheid, må ein nesten òg nekte for at Sør-Afrika dreiv med apartheid.

Kva inneber dette? Mange trekker litt på skuldrene av sjølve konflikten. Dei tenkjer at okkupasjonen er «komplisert», at Israel har «rett til å forsvare seg», at «Israel er Midtaustens einaste demokrati», og alle dei klisjeane som vi høyrer frå Israel og USA, og som mange kanskje gjentek utan å tenkje så nøye over det. Mange er villige til å gå svært langt for å forsvare Israel i tjukt og tynt, kanskje på religiøst grunnlag.

Men knapt nokon vil vel forsvare apartheid?

Lat oss summere opp. Mange av Israels vener er redde for at Israel på eiga hand skal annektere store delar av Vestbreidda. Ikkje fordi det er imot folkeretten, men fordi det vil skapa apartheid. Men Aust-Jerusalem og området i nærleiken er formelt annektert, mens store delar av Vestbreidda er det i praksis. Ut frå akkurat den same logikken Israels vener nyttar, er det alt apartheid der.

Den berande premissen for den norske politikken dei siste tretti åra er at okkupasjonen er ein mellomfase, ein uheldig og ikkje ønskt situasjon som kjem til å ta slutt ved hjelp av forhandlingar som skal føre til to statar. Ein stat med faktaorientert utanrikspolitikk, og det bør ein seriøs stat ha, kan ikkje lenger halde på denne posisjonen.

UD-klikken som har levd så godt på Oslo-prosessen i over tretti år, med ekteparet Mona Juul og Terje Rød-Larsen i spissen, er heldigvis på veg ut. Det har vakse fram ein heil industri av bistand, konsulentverksemd, forsking, tenkjetanking og fredssenter der mange har hatt mykje å tene på status quo. Det sit langt inne å innrømme realitetane når sjølvforståing og inntektsgrunnlag har vore knytte til ideen om ein pågåande fredsprosess. No bør vi skru igjen krana, eller i alle fall endre retninga på pengestraumen med tanke på realitetar, ikkje ønsketenking.

Israel har i mange år vist – og sagt – at dei aldri kjem til å akseptere ein palestinsk stat som er verd namnet. Hadde Trump vunne valet, ville kanskje Israel alt ha annektert C-områda. Skiljet i israelsk politikk i denne saka går ikkje mellom dei som vil ha ei forhandlingsløysning, og opposisjonen. Det går mellom dei som vil annektere, og dei som meiner permanent okkupasjon tener Israels interesser betre.

Som nasjon bør vi ikkje halde fram med å byggje utanrikspolitikken vår på illusjonar og blendverk fordi det finst ein teoretisk sjanse for at palestinarane ein gong, langt inn i framtida, får ein slags «stat». Dei er i dag sperra inne i 163 enklavar eller bantustan på Vestbreidda, der Israel dikterer det meste.

Det er ikkje i Noregs interesse å gi Israel ryggdekning for ein slik politikk. Vi var sterkt delaktige i å få konflikten bort frå FN- og folkerettssporet, og dette gir oss eit visst moralsk ansvar for å få han tilbake dit. Noreg er vel heller ikkje eit land som meiner at rasisme og apartheid er akseptabelt «berre» fordi det går ut over palestinarar, ikkje sant?

Israel og USA vil sjølvsagt bli fornærma. Men kva er viktigast? At Israel ikkje blir fornærma, eller at millionar av menneske kvar dag må leve med vald, undertrykking og apartheid – med vår stillteiande velsigning? Å drive med kolonisering er faktisk ikkje ein israelsk rett.

I meir enn ti år er det blitt skrive, også av meg, at klokka er «fem på tolv» for ei fredeleg løysing med snev av rettferd. Det var sant. No er klokka minst kvart over tolv.

Morten A. Strøksnes er forfattar og journalist og fast skribent i
Dag og Tid.