Utdanning

Sigurd Arnekleiv Bækkelund

redaksjonen@dagogtid.no

«Krona på verket i den nye utdanninga av grunnskulelærarane er mastergraden.» Den 17. desember presenterte professor i pedagogikk Elaine Munthe ei omfattande evaluering av utdanninga av lærarane i grunnskulen. Evalueringa er gjord på vegner av Nokut (Nasjonalt organ for kvalitet i utdanninga), direktoratet som har i oppgåve å evaluere høgare utdanning i Noreg.

Mastergraden Munthe sikta til, er del av ei stor omlegging av utdanninga av barne- og ungdomsskulelærarar. Sidan 2017 har det vore obligatorisk for alle lærarstudentar å skrive mastergrad før dei kan jobbe i grunnskulen. Dermed vart utdanningsløpet eitt år lenger, og inkluderte minst eit halvt år med skriving av ei akademisk oppgåve. Endringa var del av Lærarløftet, ei reform driven fram og lansert av dåverande kunnskapsminister Torbjørn Røe Isaksen (H).

Å skrive seg til status

Isaksen argumenterte for at lengre utdanning skulle føre til høgare status for lærarane. «Vi vil ha lærere som gjennom en lang karriere i skolen holder seg oppdatert på forskning […] Med master får lærerne det faglige grunnlaget til å gjøre dette. De blir trent i en vitenskapstradisjon», sa kunnskapsministeren til Aftenposten den gongen.

«Åtte av ti lærarar meiner dei har fleire oppgåver no enn for tre år sidan, medan 75 prosent fortel at dei bruker meir tid på rapportering.»

Tiltaket fekk støtte frå Utdanningsforbundet. Dei hadde ivra for femårig master for lærarar i barne- og ungdomsskulen i lang tid. Dermed skulle dei som jobbar på 1.–10. trinn, ha like lang utdanning som lektorane i den vidaregåande skulen. Eit av argumenta var at lærar ikkje er ein verna tittel, og at dette gjekk ut over statusen til yrket.

Både Utdanningsforbundet og Solberg-regjeringa vona at mastergraden ville auke statusen til lærarane på line med andre profesjonar. «Lærerne hører hjemme blant juristene, legene og ingeniørene», argumenterte Isaksen. For å få til dette måtte profesjonsutdanninga bli meir akademisk.

Ikkje alle var samde. Skolenes landsforbund meinte reforma var «akademisk jåleri». Seinare har dei også argumentert for at kravet om mastergrad fører til kunstige skilnader i skuleverket. Ein adjunkt med tilleggsutdanning har no lågare grunnløn enn ein lærar i barne- og ungdomsskulen med master, sjølv om båe har femårig utdanning.

Optimismen

Nokut-direktør Kristin Vinje – som sat på Stortinget for Høgre saman med Torbjørn Røe Isaksen – meinte evalueringa synte at innføringa av den femårige masterutdanninga for grunnskulelærarar var vellukka. «Både lærerstudenter, rektorer og praksislærere er godt fornøyde med den faglige tyngden de opplever at studentene har fått gjennom den femårige utdanningen», heitte det i ei pressemelding frå Nokut-leiinga.

Evalueringa syner rett nok at lærarstudentane har vorte betre til å orientere seg i forskingslitteratur og jamt over var nøgde med sjølve rettleiinga. Men dei underliggjande tala er langt meir tvitydige om mastergraden har overføringsverdi til sjølve lærargjerninga.

Då komiteen spurde lærarstudentane om kva dei meinte om masteroppgåva, trekte mange fram at oppgåva ikkje var relevant nok for læraryrket. Ein tredel av studentane var avvisande til at masteroppgåva ville vere nyttig for arbeidet dei skal gjere i klasserommet. Fleire meinte òg at oppgåva gjekk ut over anna ein kunne lært i utdanninga, ikkje minst meir praksis ute i skulane.

Svaret for dei som alt har fullført utdanninga og jobba eit år i klasserommet, var endå meir avvisande. Her var over halvparten usamde i at mastergraden hadde bidrege til å gjere dei trygge i rolla som lærar. Kring 50 prosent svarar at dei i liten eller ingen grad nyttar innsiktene dei fekk med masteroppgåva, i det daglege virket som lærar.

Karakterinflasjonen

Men det er ikkje berre studentane som er misnøgde med den nye utdanninga. Mange av dei som underviser i lærarutdanningane, meiner det faglege nivået er for lågt. Nesten halvparten av dei meiner at lærarstudentane ikkje har tilstrekkelege akademiske evner til å skrive gode masteroppgåver. Dei klagar på manglande analytiske kunnskapar, dårleg kjennskap til metode og låg motivasjon. Ein tredel av dei som underviser, er i tvil om nytteverdien av masteroppgåva.

Søkartala til lærarutdanninga går ned, og regjeringa har gjeve 35 lærarutdanningar dispensasjon frå karakterkrav i matte og norsk for å fylle opp studieplassane. Karakterkrava garanterer uansett ikkje at lærarstudentane har høg kompetanse: Norske skuleelevar får dobbelt så mange seksarar i dag som for 15 år sidan, synte Aftenposten i haust. I røynda tyder det på at nivået på studentane er lågare enn det var då ordninga med karakterkrav for lærarar først vart innført i 2005.

Det er ikkje berre i den vidaregåande skulen det er karakterinflasjon. For sjølv om mange av dei som underviser i lærarutdanningane er negative til nivået på studentane, er karakterane jamt over gode: Over 80 prosent av studentane som skreiv master i pedagogikk, engelsk eller undervisning i småtrinnet, fekk karakteren C eller betre. Nesten 60 prosent av dei som skreiv om det sistnemnde temaet, fekk A eller B.

Ukulele og escape room

Nokut-evalueringa peikar også på ei anna utfordring med masteroppgåvene. Oppgåvene varierer for lite. 52 prosent skriv med utgangspunkt i eigne data frå skulen. Eit så snevert kjeldetilfang påverkar òg den vitskapelege overføringsverdien ein mastergrad er meint å ha.

Eit anna spørsmål er om masteroppgåvene faktisk førebur studentane på lærarlivet. Mange skriv oppgåver som ein kan ha glede av når ein kjem ut i skulen, til dømes om karaktersetjing. Ikkje alle mastergradar kan forsvarast på den måten.

I fjor publiserte studentar ved OsloMet til dømes oppgåver med titlar som «Utviklingen av en digital undervisningsressurs for grunnleggende instrumentlæring i ukulele på mellomtrinnet», «Escape Room om kjemiske reaksjoner for elever på 7. trinn» og «Tekstilundervisningens bidrag til et mer bærekraftig samfunn». Komiteen bak Nokut-evalueringa argumenterer på si side for at prosessen fram mot ei masteroppgåve er viktigare enn sjølve resultatet.

Akademisering

Forskrifta for grunnskulelærarutdanninga seier at masteroppgåva skal vere «profesjonsretta og praksisorientert». Fleire studentar samlar inn data frå praksistida og nyttar dette i masteroppgåva si. Likevel er det berre 1 prosent av rettleiarane ved lærarskulane som svarar at dei plar samarbeide med praksislærarane.

Nokut-evalueringa kan tyde på at avstanden mellom lærarutdanningane og skuleverket aukar. Det har vore ein sterk vekst i talet på vitskapleg tilsette i lærarutdanningane dei siste åra. Dette er ei ønskt utvikling. Då reforma for høgare utdanning kom i 2014, sa Solberg-regjeringa at profesjonsfaga måtte legge større vekt på forsking. For å kunne utdanne på masternivå sette ein krav om at minimum 50 prosent av fagmiljøet skulle ha førstekompetanse. Det var det ingen lærarutdanningar som hadde på dette tidspunktet.

Men dette har endra seg: Ved Universitetet i Stavanger auka til dømes talet på tilsette med førstekompetanse frå 38 til 59 på seks år. Men felles for mange nytilsette er at dei har lite undervisningsrøynsle frå grunnskulen. Då Nokut spurde undervisarane i lærarutdanninga om korleis dei vurderte eigen kompetanse, svara så mange som ein tredel at dei har liten eller ingen oppdatert kunnskap om skulen.

«Kring 50 prosent svarar at dei i liten eller ingen grad nyttar innsiktene dei fekk med masteroppgåva, i det daglege virket som lærar.»

Ideal og røyndom

Dette er ein situasjon mange studentar er misnøgde med. Fleire fortel at dei vart trena i å handtere «idealelevar». Dei meiner dei møter ein heilt annan type elevar i skulane. Evalueringa hevdar likevel at «kompetanse om ulike former for mangfold ikke kan utvikles gjennom prøving og feiling i praksisfeltet, men at lærerstudenter må gis et kunnskapsgrunnlag som er vitenskapelig». Det kan leggjast til at komiteen bak evalueringa er samansett av fagfolk og professorar som i stor grad sjølve har vore aktivt med på å utvikle den nye lærarutdanninga.

Mykje kan tyde på at akademiseringa har nådd eit toppunkt. For eitt år sidan vart regjeringa samd med partane i arbeidslivet om ein strategi for at fleire vil bli lærarar. Her la dei større vekt på praksis i studietida og oppfølging av nyutdanna lærarar. Då forskingsminister Oddmund Hoel (Sp) presenterte ei stortingsmelding om profesjonsfaga nokre månader seinare, opna han også for å mjuke opp forskarkrava ved lærarutdanningane: «Vi har fått tydelige tilbakemeldinger om at erfaringskunnskapen har kommet i skyggen av den akademiske kunnskapen blant lærerutdannerne», sa han til Utdanningsnytt den gongen. Overfor Khrono kalla han endringa «et tydelig linjeskifte». Utdanningsforbundet åtvara mot «avakademisering».

Kompetansekutt

Lærarutdanningar som freistar rekruttere røynde skulelærarar til å undervise studentane ved høgskulane og universiteta, får ofte problem. Dei blir ofte tilsette i deltidsstillingar. Då blir dei sårbare for budsjettkutt, skriv Nokut.

Og budsjettkutta er det i ferd med å bli mange av. Når talet på søkarar til lærarutdanningane søkk, står studieplassar tomme. Færre fullførte gradar og studiepoeng gir færre inntekter til høgskulane og universiteta. Då må lærestadane kutte – og då endar ein fort opp med å prioritere fast tilsette. Hausten 2024 måtte lærarutdanningane ved Noregs teknisk-naturvitskaplege universitet, Høgskulen i Østfold og Universitetet i Stavanger gjere store kutt.

Eit anna spørsmål er om det faktisk er attraktivt for lærarar med lang grunnskulerøynsle å undervise i høgare utdanning: Har dei mastergrad, men ikkje doktorgrad, kan grunnskulen overraskande nok ofte tilby betre løn enn universiteta og høgskulane.

Manglande breidde

Der Nokut-evalueringa ser på sjølve masterutdanninga, har ein annan rapport, publisert av Direktoratet for høgare utdanning og kompetanse 6. desember i fjor, sett på om lærarutdanninga dekker behova godt nok i norske skular. Rapporten tyder på at manglande spesialisering av lærarane ikkje er det største problemet i skulen. Her går det tvert imot fram at dei nyutdanna lærarane ofte ikkje kan undervise i dei faga skulane treng. Dette gjeld særleg i distrikta og på barnetrinnet.

Mange skular svarar i denne rapporten at nyutdanna lærarar har for lita breidde. Dette gjer det vanskelegare å nytte dei som kontaktlærarar. Dei seier òg at dei slit med å få tak i lærarar som kan undervisa i framandspråk og praktisk-estetiske fag. Med Lærarløftet i 2014 la Solberg-regjeringa stor vekt på basisfaga norsk, engelsk og matematikk. Dei mindre faga står no i fare for å bli kutta bort når lærarutdanningane må spare pengar.

Auka arbeidsmengd

Det er òg lite som tyder på at den femårige utdanninga har bidrege til å løfte statusen til læraryrket. Nokut nemner at studentar meiner dette, men spesifiserer ikkje kor mange. Ser vi på storsamfunnet, finn vi få teikn til noko statusløft: Lærarløna har rett nok auka monaleg dei siste åra, men talet på førstegongssøkarar til lærarutdanninga søkk for femte året på rad. Ein av fem lærarar sluttar etter fem år i skulen.

Dette har nok med andre grunnar enn utdanningsnivå å gjere. Då Utdanningsforbundet spurde lærarar i barne- og ungdomsskulen om arbeidskvardagen deira i fjor, svarte 90 prosent at dei må gjera arbeidsoppgåver dei ikkje har ansvar for. Dette vert neppe betre med stram kommuneøkonomi og kutt i lokale skulebudsjett. Også arbeidsmengda aukar. Åtte av ti lærarar meiner dei har fleire oppgåver no enn for tre år sidan, medan 75 prosent fortel at dei bruker meir tid på rapportering. Dette gjev dei mindre tid til hovuddelen av jobben – å undervise og følgje opp elevar.