Denne veka opplevde eg for første gong å bli sittande ekstremver-fast. Planen var å køyre frå Trøndelag til Oslo på måndag. Men dei raude farevarsla som dukka opp alt på søndag, fekk meg til å nøle. Så eg vart sittande å følgje med på bileta jordras, bruer som truga med å kollapse og av hytter og campingvogner som segla på flaumstore elver.

I skrivande stund har Finans Norge og Norsk Naturskadepol estimert skadane etter Hans til å ligge på rundt 900 millionar kroner. Det er altså ikkje berre klimapolitikk som er dyrt. Klimaendringane kostar. Etter vinterstormane i fjor, inkludert ekstremveret Gyda som ramma Trøndelag og Møre og Romsdal, vart det meldt inn 10 000 naturskadar. Det går fram av Finans Norges klimarapport for 2023. Flaumen på Voss seint på hausten i fjor førte til skader for 70 millionar kroner.

I starten av denne veka låg delar av Austerrike og Slovenia framleis under vatn etter det som truleg er den største naturkatastrofen i landets historie. Slovenia treng hjelp frå EU for å handtere situasjonen. Internasjonale nyhendemedium melder at Slovenia åleine er påført skadar for over 500 millionar euro. Flaumen som råka Belgia og Tyskland for to år sidan, etterlèt seg skadar for 50 milliardar euro, ifølgje Det europeiske miljøbyrået (EEA).

Å lese kalkylar om skadeomfanget gir ei merkeleg kjensle av å kontroll, eller iallfall eit oversyn over det som skjer. Men sanninga er jo at vi ikkje har det.

Den skjulte prisen

Talfestinga av dei materielle skadane er informativ. Men tala får meg også til å tenkje på forfattaren Oscar Wildes ord om at ein kynikar er ein person som veit prisen på alt, men som ikkje kjenner verdien av noko. Mykje av det som går tapt, har ein verdi som ikkje kan ikkje målast i pengar. Det er uerstatteleg. Det handlar om urørt natur, gamal skog, dyrs habitat, heimar, lokalsamfunn, kulturminne og menneskeliv.

Så langt er seks personar meldt døde i flaumen i Slovenia. 180 menneske mista livet i flaumen i Belgia og Tyskland for to år sidan. Om ein ser utanfor Europa, er biletet straks meir dramatisk. I fjor mista 1700 menneske livet som ein direkte konsekvens av flaumen som råka Pakistan. Samstundes vart 33 millionar indirekte råka, fordi vassmassane øydela millionar av heimar og store delar av samfunnets infrastruktur. I mars i år melde Unicef at 20,6 millionar menneske framleis er avhengige av humanitær hjelp etter Pakistans flaumkatastrofe. Prisen for tiår med unnvikande, seindrektig og ineffektiv klimapolitikk er høg, og han blir betalt i mange ulike valutaer.

Mange måtar å rekne på

Grunnen til at eg har hengt meg opp i pengane, er at store grep som kan endre både vaner og framtidige utslepp, gjerne strandar på spørsmålet om finansiering. Tenk for eksempel på lyntog mellom dei største byane våre. Tog med så hyppig avgangsfrekvens, kort reisetid og låg pris at det er ein reell konkurrent til flytrafikken.

Det skjer ikkje i Noreg. Manglande vilje til å satse på lyntog er alltid brulagd med rapportar frå samfunnsøkonomar som har rekna seg fram til at tiltaket ikkje løner seg, reint samfunnsøkonomisk. Og så har ein det gåande med rapportar og motrapportar om kor mykje ein meter jernbane kostar sett opp mot ein meter motorveg.

Omfanget av dei skadane vi påfører verda gjennom å tru at vi kan operere omtrent som før, i møte med klimaendringane, er det vel knapt mogleg å rekne seg fram til.

Juli i år er den varmaste månaden som er registrert nokon gong, ifølgje EUs klimaovervakingsteneste. Sør-Europa opplevde varmebølgjer og skogbrannar. I Canada rasar skogbrannar i eit omfang landet aldri tidlegare har sett. Fire prosent av landets skogareal er brent ned, ifølgje New York Times. I Antarktis er det aldri nokon gong registrert så lite is som no. Det området som manglar, samanlikna med det som tidlegare har vore vanleg, er like stort som det vestlege Australia. Sist veke skreiv Tore Furevik, direktør ved Nansensenteret, i ein kronikk på NRK at sommarens ekstremvêr berre er ein forsmak på det som vil kome.

Klimarekneskapen

Samstundes veit vi at verdas utslepp av klimagassar har auka kvart år sidan Parisavtalen tok til å gjelde 2015, med unntak for bråstoppen som følgje av covidpandemien. Utsleppa for Noreg gjekk ned 0,5 prosent i fjor. Ifølgje regjeringas eigen klimastatus frå i fjor haust kan Noreg klare å kutte 25 prosent av utsleppa innan 2030.

Og då overlèt eg til lesaren å sjølv å kalkulere seg fram til kor mykje ekstra som må til dersom Noreg skal klare å kutte 55 prosent av 1990-nivået på utslepp innan 2030. For det var jo dit vi eigentleg skulle.

På rømmen

Det som var eit litt abstrakt, men skremmande framtidsscenario for 15 år sidan, er i ferd med å spele seg ut framfor auga vore. Det vi kallar ekstremvêr, råkar oss stadig oftare. Denne veka var mange av oss fanga i vår eigen heim eller på rømmen frå Hans.

Resten av året er vi fanga i ein politisk realitet der politikarane er på rømmen frå ansvar dei i valkamp etter valkamp har lova å ta. Vi har ein landbruksminister som har fått meir merksemd for å gjere klimakamp til kulturkamp enn for konstruktiv kuttpolitikk. Ein middag utan kjøt er jo som kjent ikkje middag for Geir Pollestad, og heller ikkje for partikollegaen hans, den ferske forskings- og høgare utdanningsministeren vår.

Vi har ein klima- og miljøminister som går inn for E6 gjennom Lågendeltaet, trass i dei ubotelege skadane det påfører natur og fugleliv. Og tilrettelegging for meir biltrafikk er jo kanskje heller ikkje vegen å gå om ein skal klare å kutte desse 55 prosentane. Vi har også ein olje- energiminister som før sommaren rakk å opne ein enno større del av Barentshavet for oljeleiting, det departementet hans kallar å utvide TFO-området med 92 nye blokker. Det er, for å seie det med denne vekas ord, ekstremt lite ansvarleg.

Astrid Sverres-
dotter Dypvik

Astrid Sverresdotter Dypvik er redaktør i Syn og Segn og fast skribent i Dag og Tid.