May Linn Clement

maylinnclement@hotmail.com

–Ha ein fin dag! ropar eg, smeller att ytterdøra og skundar meg inn på kjøkenet, der eg vinkar til gutane frå vindauget idet dei spring ned til skuleskyssen. Frå denne augneblinken er eg åleine i huset i nesten åtte timar. Arbeidsdagen kan byrja, og det fyrste eg gjer, er å setje på ein klesvask. Så går eg til skrivebordet, der eg fyller timane med teikningar og tekstar. Dette huset er vorte mitt eige rom.

Kva treng eg for å kunna leva av å teikna og skriva? Eg treng ein stad eg kan vera kreativ og produktiv, og eg treng nokon som betalar meg for det. Slik tener eg pengar til portemoneen min, som Virginia Woolf skriv om i det lange essayet A Room of One’s Own frå 1929.

«Den som har setlar i portemoneen og evnar å produsera fleire, kan seia: Eg treng ikkje hata nokon mann, han kan ikkje gjera meg noko. Eg treng heller ikkje smigra nokon mann, han har ingenting å gje meg.» (Mi omsetjing.)

Så her sit eg, frigjord frå den historiske maktubalansen.

Det har ikkje alltid vore så romsleg og fritt, ikkje her i huset heller. Du skal ikkje så langt tilbake i tid før det var trongt her. Altfor mange familiemedlemmar var pressa inn mellom desse veggane, og alltid gjekk nokon i trappene. På 70-talet, medan dei bygde huset dei no bur i på nabotomta, flytta onkel Norvald, tante Solveig og babyen deira inn i andre etasjen. Soverommet mitt var stova deira. På eit bilete feirar dei eittårsdagen til kusina mi, Trine. Heile familien er stua inn på det som i dag er mannen min si side av senga.

Det var på denne tida mor mi flytta heimanfrå. Ho fekk på sett og vis eit eige rom etter kvart, ho òg, i rammeverkstaden i kjellaren i Norheimsund. For ikkje lenge sidan delte ho eit bilete av seg sjølv på Facebook der ho står framføre veggen med lister, rammekuttar og varmepumpe, under tittelen Min plass. Ho er 72 år no, og viser støtt glede over verkstaden ho har drive i over 30 år.

Mor gjekk siste kull på Fitjar husmorskule, vart sidan hjelpepleiar og tok fagbrev i glasfag og innramming då eg var lita.

Ho vart aldri rik på rammer, men ho hadde eigen bil, radio og setlabok, og såleis eigne rammer å utfalda seg i.

Mor hennar igjen, Klara, kom frå den vesle øya Lunnøy her i Austevoll. Den fyrste jobben ho hadde, var som sildejente, altså salta og pakka ho sild i tønner. Sidan var ho i teneste, og sytte for at borna der ho var, fekk mat og stell.

Så vart ho gift, og heldt garden med kyr, gris, høner og fire born medan mannen var på båt i opptil fleire år i slengen.

«Å skriva er éin ting. Å tena pengar på det er noko anna.»

Det var besto som lærte meg at uansett kor lite pengar du har, set alltid litt i banken.

Ho fekk aldri ei utdanning. Ho fekk aldri høve til det.

Men det er løye korleis me i slekta snakkar om henne når me kjem saman.

Besto kunne vorte designar! Ho kutta nedste del av lange kåper og sydde seg matchande hattar av stoffet.

Besto kunne vorte oppfinnar! Med støvsugar og elektrisk potetskrellar laga ho ei innretning for å reinska stikkelsbæra.

Når eg skriv noko som folk synest er morosamt, kanskje litt på kanten, seier dei: Dette har du frå Klara. Likeins når eg imiterer andre.

Besto kunne vorte standupkomikar!

Ein ting besto òg kunne vorte, var ein slik som kommenterer og slaktar kleda til folk på Vixen Awards og andre raude løparar. Ho såg kva som var passande og ikkje, men det meste kunne fiksast med eit stramt belte om livet.

Slik eg tenkjer tilbake gjennom mor mi, ser Woolf på dei skrivande kvinnene som har gått føre. Som Aphra Behn (1640–1689) – eg undrar, er ho i slekt med Ari? – ein av dei tidlege kvinnelege forfattarane som tente eigne pengar.

For å skriva er éin ting. Å tena pengar på det er noko anna. Woolf seier det slik: «Pengar gjev verdi til det som ikkje er brukande når det ikkje er betalt for.»

Med Aphra Behn som førebilete kunne skrivande jenter seia heime: Du treng ikkje forsørgja meg, eg kan tena pengar på å skriva.

Føregangskvinner viser veg, og Woolf viser at det er viktig å verta betalt for det du gjer.

Sjølv hadde eg ei aha-oppleving då eg intervjua Hilde Sandvik i 2019. I ei samtale om nettopp økonomi og kreativitet sa ho at ho meiner ein skal ta seg betalt for gode idear. Desse orda har eg levd på sidan, men dei fekk pussig nok ikkje plass i intervjuet eg skreiv.

 Utan forgjengarar ville ikkje Jane Austen, Brontë-systrene eller George Eliot ha skrive, meiner Woolf. «For meisterverk er ikkje einskilde og isolerte fødslar; dei er resultat av mange år med felles tenking, tenking av eit heilt folk, slik at erfaringa til massen ligg bak den eine stemma.» (Mi omsetjing.)

Jane Austen (1775–1817), ho hadde det ikkje lett i skrivinga! Ho skreiv utan eige arbeidsrom, i den folksame daglegstova, og var utsett for alle slags forstyrringar. Kom det nokon, dekte ho til arka sine. Austen ville ikkje at gjestar og andre skulle sjå kva ho dreiv med, og bøkene vart heller ikkje utgjevne med namnet hennar. På dei stod det berre «skrive av ei kvinne». Likeins: Brontë-systrene hadde mannlege pseudonym, og den populære George Eliot, ja, ho heitte eigentleg Mary Ann Evans. 

Eg kunne faktisk kjenna meg att i Jane Austen då eg i vinterferien var hos foreldra mine i barndomsheimen og trudde eg skulle få skriva litt. Det var ei utfordring.

Huset er fullt av lydar og uromoment. Parallelt med at tida har gått, har høyrselen til dei som bur i huset, vorte dårlegare. Dei snakkar ikkje lenger saman, dei skrik til kvarandre.

I ein ledig augneblink set eg meg på kjøkenet med skriveboka. Dynamikken på kjøkenet er slik at den siste som kjem inn, har rett til å snakka. Det kan vera far, som nett har sett eit interessant program på fjernsynet han vil fortelja om. Eller mor, som poengterer at ho ikkje skal forstyrra, men på ein høglydt måte. Når ho ikkje trallar, kommenterer ho det ho ser ut vindaugo. Alltid er det ein fuglefamilie ho fylgjer med på.

–Kvar er Klara, forresten? spør eg, og mor seier ho er oppe.

Ikkje besto, som døydde i 2011, men katta, som er oppkalla etter besto. Ho var ein villkatt som bror min fanga i Austevoll i 2008, og mor temja henne i Norheimsund, der ho dei fyrste månadane budde på badet.

Klara har overlevd fleire hundar, og desse har ho kome godt overeins med. Fotoa av katt og hund i søt harmoni har vore noko mor er stolt over.

Klara hadde 15 frie år, men i haust snudde livet hennar totalt. Den nye hunden i huset, Lara, kan ikkje sjå ei katte utan å vilja ta henne i ein sjølvbestemt apport.

Over natta mista Klara alle rettane sine, og gjennom heile vinteren har ho budd i eksil i andre etasje. Ho har måtta venja seg til kattedo, noko ho ikkje har hatt sidan 2008, og alle måltid får ho levert på eit soverom oppe. 

Lagnaden til Klara viser at du aldri veit når fridommen vert teken frå deg.

Å besøkja barndomsheimen er som å reisa tilbake i tid. Ein ting eg har lært av Virginia Woolf, er at fortida ikkje er ein enkel stad å vera for skrivande kvinner.

Skapande kvinner av alle slag treng rom og økonomiske rammer.

Besto kunne vorte avisteiknar!

Merknad: Ingressen er ei omskriving av fyrste setning i essayet A Room of One’s Own (1929)
av Virginia Woolf.