Er dette det første miljødiktet i Noreg?
Miljøengasjementet prega diktinga og livet til Sidsel Mørck (1937–2024).
Foto via Wikimedia Commons
Diktet
Sidsel Mørck: Giftene
Er dette det første miljødiktet i Noreg? Det kjem sjølvsagt an på kva ein legg i omgrepet, men diktet er blitt ståande som eit tidleg og tydeleg døme på miljøengasjementet som prega diktinga og livet til Sidsel Mørck (1937–2024).
Diktet er henta frå den andre diktsamlinga hennar, Dager kan vokse, frå 1969. Mørck var mellom anna inspirert av Rachel Carson og den banebrytande boka hennar Silent Spring/ Den tause våren (1963).
Mørck var òg opprørt over luftforureininga frå fabrikkane på Herøya i Grenland, i nærleiken av der ho budde med familien frå 1969 til 1979. Som kvinne, lyrikar og innflyttar fekk ho først mykje motbør og lite offentleg støtte for kampen mot dei skadelege utsleppa, men året etter skreiv om lag sju tusen under på underskriftsaksjonen til Skien og Omegn Husmorlag, og det blei etter kvart vanskeleg for industrieigarar og politikarar å ignorere kritikken.
Mørck skreiv innanfor dei fleste sjangrar, og ho sørgde for å setje uslettelege diktspor i oss som vaks opp på 1970- og 1980-talet, med samlingar som Erta berta sukkererta (1978) og Sur- og blid-vers (1987), med fleire. Ho heldt fast på engasjementet gjennom jappetid og skiftande politiske vindar, og ho fekk ei rekke prisar, som Rachel Carson-prisen i 1991 og Ossietsky-prisen i 2013.
I 1987 skreiv Sidsel Mørck diktet «Vår eneste himmel» i samband med at Brundtland-kommisjonen kom med rapporten Vår felles framtid. Diktet inneheld dei kjende avslutningslinjene: «Blå er vår eneste himmel/ grønn er vår eneste jord./ Her er vår eneste fremtid,/ nå setter vi våre spor!»
Cathrine Strøm
Giftene
Bare som irritabel kløe
ytterst i forstanden
er tanken på giftene.
For hvis jeg erkjente
at de forgiftet luften
mens vi puster
at de forgifter vannet
mens vi drikker
at de forgifter maten
mens vi spiser
– hvis jeg erkjente –
ville jeg male helvedespøler i svovelgult
over reklameplakatene
ville jeg henge lik av fisk og fugl
i trafikkskiltene
ville jeg stanse mennesker i hast og si:
Ja, det haster
men retningen er feil
vi må løpe mot
dem som dreper hinsides alle lover.
Mordere som de er
medmordere som vi er
lukter det blod av forbrytelsen
LEVESTANDARD,
Og for den skal alle dømmes.
Men bare ytterst i forstanden
irriterer tanken.
Ennå er den ikke død smerte.
Sidsel Mørck
Frå Dager kan vokse (1969)
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Diktet
Sidsel Mørck: Giftene
Er dette det første miljødiktet i Noreg? Det kjem sjølvsagt an på kva ein legg i omgrepet, men diktet er blitt ståande som eit tidleg og tydeleg døme på miljøengasjementet som prega diktinga og livet til Sidsel Mørck (1937–2024).
Diktet er henta frå den andre diktsamlinga hennar, Dager kan vokse, frå 1969. Mørck var mellom anna inspirert av Rachel Carson og den banebrytande boka hennar Silent Spring/ Den tause våren (1963).
Mørck var òg opprørt over luftforureininga frå fabrikkane på Herøya i Grenland, i nærleiken av der ho budde med familien frå 1969 til 1979. Som kvinne, lyrikar og innflyttar fekk ho først mykje motbør og lite offentleg støtte for kampen mot dei skadelege utsleppa, men året etter skreiv om lag sju tusen under på underskriftsaksjonen til Skien og Omegn Husmorlag, og det blei etter kvart vanskeleg for industrieigarar og politikarar å ignorere kritikken.
Mørck skreiv innanfor dei fleste sjangrar, og ho sørgde for å setje uslettelege diktspor i oss som vaks opp på 1970- og 1980-talet, med samlingar som Erta berta sukkererta (1978) og Sur- og blid-vers (1987), med fleire. Ho heldt fast på engasjementet gjennom jappetid og skiftande politiske vindar, og ho fekk ei rekke prisar, som Rachel Carson-prisen i 1991 og Ossietsky-prisen i 2013.
I 1987 skreiv Sidsel Mørck diktet «Vår eneste himmel» i samband med at Brundtland-kommisjonen kom med rapporten Vår felles framtid. Diktet inneheld dei kjende avslutningslinjene: «Blå er vår eneste himmel/ grønn er vår eneste jord./ Her er vår eneste fremtid,/ nå setter vi våre spor!»
Cathrine Strøm
Giftene
Bare som irritabel kløe
ytterst i forstanden
er tanken på giftene.
For hvis jeg erkjente
at de forgiftet luften
mens vi puster
at de forgifter vannet
mens vi drikker
at de forgifter maten
mens vi spiser
– hvis jeg erkjente –
ville jeg male helvedespøler i svovelgult
over reklameplakatene
ville jeg henge lik av fisk og fugl
i trafikkskiltene
ville jeg stanse mennesker i hast og si:
Ja, det haster
men retningen er feil
vi må løpe mot
dem som dreper hinsides alle lover.
Mordere som de er
medmordere som vi er
lukter det blod av forbrytelsen
LEVESTANDARD,
Og for den skal alle dømmes.
Men bare ytterst i forstanden
irriterer tanken.
Ennå er den ikke død smerte.
Sidsel Mørck
Frå Dager kan vokse (1969)
Fleire artiklar
Frå omslaget til ein utypisk roman om mellom anna sjakk.
Sjakknerden er litt av ein type. Men særleg i litteraturen vert det lite sex.
Dei fleste som satsar på eigen solkraftproduksjon, vil gjerne tru at dei bidreg til reduserte utslepp av klimagassar.
Foto: Frank May / NTB
Solkraftproduksjon: «Dei fleste vil vel gjerne tru at dei bidreg til reduserte utslepp av klimagass.»
Ane Barmen er utdanna skodespelar og musikkvitar. Ho har tidlegare skrive to romanar.
Foto: Maria Olivia Rivedal
Ane Barmen skriv med snert og humor og ein bit alvor om sånt som skjer seg.
Teikning: May Linn Clement
Oppbretta brok i bratta
«Å bretta er i grunnen ‘å gjera bratt’, og i norrønt hadde bretta just tydinga ‘reisa opp, reisa seg’.»
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.
Foto: Nina Djæff
Eit sandkorn i maskineriet
Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.