Så var vi her igjen: Vekk er tida då vi kunne bruke ei æve på å lage frukost – meske oss med nysteikte rundstykke eller pannekaker eller sykle til bakaren etter ferskt brød. Ferien er over, og vi er attende til det tre dagar gamle kneippbrødet hanka inn i medvitslaust hastverk på Rema eller Kiwi eller Coop.

For brød må vi jo ha: Om ein gjennomsnittleg fyrsteklassingsmatpakke kanskje er litt meir fargerik no enn han var då eg byrja på skulen i 1989, går Noreg framleis ikkje rundt utan brød. Då skulle ein tru at brødlandet Noreg klarte å halde seg med sitt eige korn og mjøl? Men nei, slik er det faktisk i stadig mindre grad.

«Tre av ti brød er importert», skreiv Aftenposten i 2011 – og synte til tal frå dåverande Norsk institutt for landbruksøkonomisk forsking (NILF), som sa at importen hadde auka med 70 prosent sidan 2003.

Sidan den gong har importen berre halde fram med å auke. 84 prosent opp sidan 2010, ifylgje Baker- og konditorbransjens landsforening. Statistisk sentralbyrå gjev oss reine tal: Den gong eg byrja på skulen, importerte vi 6760 tonn brødvarer, men i 1989 var dette utelukkande tørre brød – som knekkebrød og kavring – og wienerbrød. I 2003 var importen komen opp i 34.400 tonn, og av dette var kring 26.000 tonn det vi kallar ferske brødvarer: bagettar, rundstykke, pølsebrød, paideigar og liknande. I 2022 var desse kategoriane komne opp i ei importmengd på til saman nærare 54.000 tonn.

Tollfri deigimport

Kva har skjedd? Ifylgje Landbruksdirektoratet har forbruket av brød og bakevarer per person i Noreg gått ned, men ikkje på langt nær like mykje som forbruket dei norske matmøllene har av korn. I 2003 malte dei kring 400.000 tonn, medan talet i fjor var i overkant av 300.000 tonn korn.

Kor mykje av kornet som går til norskproduserte brød, varierer frå år til år – det har med vêret å gjere kor mykje matkorn norske kornprodusentar klarar å lage. I tørkeåret 2018 var norskdelen nesten nede i 40 prosent, medan han i fjor var over 75 prosent.

Denne norskdelen må opp, men det gjer han knappast så lenge vi har det tollsystemet vi har: Medan eit bakeri som importerer mjøl for å lage deig i Noreg, må betale opp til 3,19 kroner per kilo i toll for mjølet, slepp eit bakeri som i staden importerer deigen ferdig baka eller til og med halvsteikt, unna med ein tollsats på ein stad mellom 0 og 2,18 kroner per kilo.

Årsaka til at det er slik, er grei. Import av mjøl er råvareimport, medan import av deig er import av tilarbeidd råvare – såkalla RÅK-import. RÅK-import er ein del av EØS-avtalen som skal kompensere for ulike råvareprisar samstundes som konkurransen på andre nivå – som pris på arbeidskraft, straum og liknande – ikkje vert skipla.

Kunnskapen forsvinn

Det lønner seg altså fort å importerte halvsteikte frosne eller vakuumpakka bakverk for så å steike dei i butikken og selje dei som «nysteikte», framfor å bake med importert mjøl og kunne selje «nybakt».

Når daglegvarebutikkar, storkioskar, bensinstasjonar og endåtil reine bakevareutsal tilbyr halvsteikte produkt og forsvarer det med at det gjev god lukt i lokalet, er det altså berre framsida av medaljen. Billegbakerikjeder som til dømes Backstube kan selje pastel de nata eller sjokoladecookie til 22 kroner fordi dei importerer deigane sine frå Tyskland temmeleg tollfritt.

Og kven gagnar dette? Éin ting er at norsk kornproduksjon ikkje er stor eller sikker nok til å garantere eigne råvarer kvart år, men norske kornbønder er knappast tente med at importen skjer i ei form som effektivt konkurrerer ut ikkje berre produkt, men også fagkunnskap her til lands.

For kva skjer når bakarar vert reduserte til nokon som set brett inn og ut av ein omn og elles serverer kaffi og vaskar bord? Jau, vi mister bakekunnskapen vår. Alt i dag er det berre halvparten av norske kommunar som har eit bakeriutsal som ikkje er ein daglegvarebutikk, og søkartala til bakar- og konditorfaget er halverte på ti år.

Vi treng meir, ikkje mindre norsk korn – og fleire, ikkje færre fagfolk som veit korleis dei skal bake. Eit fyrste steg på vegen er så langt det lèt seg gjere å unngå utanlandske deigar i tida framover.

Siri Helle