Den som skal gjeva ei stutt innføring i føra, må kunna skilja mellom bokstavleg og overført tyding. For me kan vel føra nokon bak ljoset, ha høg sigarføring og føra argument i marka utan å vera i nærleiken av handfaste ljos, sigarar og marker? Ja, me berre seier det slik, utan provføring. Å krangla om dette fører ingen stad.

Arveordet føra heng i hop med fara og har grunntydinga ‘få til å fara’. Nærskylde ord er adjektivet før (‘framkjømd, farande; skikka, i stand til; sterk, sprek’) og inkjekjønnsordet føre (‘høve til å koma fram; tilstand på eit vegdekke eller på jordyta; huglag; reiskap’). Det er ei overdriving å seia at desse orda tilfører føra ein ny dimensjon, men dei er i alle fall hardføre. Hankjønnsordet førar hamna i eit uføre på grunn av der Führer. Ord som førarhund, førarkort og bilførar oppfører seg fint og fører slett ikkje skam over ordfamilien.

Å ‘få til å fara’ kan vera so mangt, til dømes å styra, driva, skyssa og flytta: «Båten fører folk og gods.» «Eg fører varer ut av landet.» «Dei krigførande partane møttest i dag.» «Før oss ikkje ut i freisting.» Det er òg temmeleg gamalt å nytta føra om det å leia i ei viss retning: «Vegen fører til sjøen.» «Det fører ikkje til noko godt.» Nokre måtar å bruka føra på kan sporast attende til dansk og (låg)tysk, til dømes føra i tydinga ‘leva’(«for eit liv dei fører!») og ordet forføra (eig. ‘føra vill’).

Det å ordleggja seg er òg ei form for førsle, jamfør ord som målføre, målføring og målfør (‘i stand til, god til å tala’, jf. talefør). Me kan føra (fram) klager, føra ordet og føra samtalar med nokon.

Men me skal ikkje føra alt ut mellom folk: «Bakstersnakk og båtesnakk skal ingen mann føra» (Norsk Ordbog). Aasen tyder det ut slik: «Man skal ikke fortælle hvad Folk have sagt i Bagerhuset eller i Fiskerbåden, da de på sådanne Steder tale meget frit.»

Ofte kan me velja mellom eit laust samansett føra-verb og ei fast samansetjing: føra fram, føra inn, føra med seg eller framføra, innføra og medføra. Stundom skil dei seg frå kvarandre i tyding og stil. Somme meiner til dømes at det å føra nokon bort frå ein stad er noko anna enn å bortføra dei. No er det mykje føring som ikkje er nemnd her, til dømes marknadsføring og bokføring. Me får ta resten via tankeoverføring.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com