JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Gnikar med gnagsår

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2364
20231201
2364
20231201

Når kleda og skorne gneg, smågnagarane har kome seg inn i huset, og det er mas og gnag på alle sider, kan me trygt slå fast at det er noko som gneg oss. Venegnag toler me tolleg godt: Det er godmodig kiv mellom vener. Verre er det når svolten eller uvissa gneg, eller ei gnagande uro kjem over oss og ikkje slepper taket.

Gnaga (norr. gnaga) er eit ljodhermande ord. Både i norrønt og i dei norske målføra har bøyinga ymsa: Nokre stader har ordet sterk bøying (gneg – gnog – gnege), andre stader er det a-verb (gnagar – gnaga – gnaga). Det er ikkje heilt uvanleg å ha båe bøyingane i målet sitt og hoppa mellom dei. Dessutan ymsar framljoden. Attåt gnaga finst formene naga og knaga. Verbet naga (‘plaga psykisk’, t.d. «nagande tvil») kjem truleg frå tysk, men det er i ætt med gnaga.

Å gnaga er fyrst og fremst å bruka tennene på noko og skava bitar av det. Me kan gnaga kjøt av eit bein, og sauene kan snaugnaga marka. Men me brukar òg gnaga om noko som skubbar og mestsom et på huda. Gnagsår har me alle hatt, anten på hælane, hendene eller andre stader.

Me kan endåtil ha gnagsår i øyro, for me brukar ofte gnaga i biletleg tyding om masing: «Dei gneg på det same heile tida.» Eller ta dømet til Ivar Aasen i Norsk Ordbog: «Han gjekk her og gnog so lenge, at han laut faa det.» Jamvel seigt slit vert skildra som gnaging: «Dei driv og gneg med det enno.»

Og når ein tenkjer etter: Er det ikkje fælt mange ord for skubbing, skaving og mas som byrjar på gn-? Jau, det er mest so ein må gni seg i augo. Her er gni (el. gnida), gnika, gnissa, gnu, gnukka, gnura og gnåla. Me ser lett samanhengen mellom den gnikande gn-ljoden og det ordet viser til. Me lyt òg nemna gnisa, endå formene knisa og fnisa er vanlegare, og gnirka, endå knirka er bruka mest. Litt lenger ned i den ljodhermande gata finn me ord som knasa, knaska og knusa.

Ein gnikar eller gniar er ein som gnir på skillingen. Mange gnikarar gnir seg i hendene òg, heilt utan samvitsgnag. Om me vil skildra dei med eit adjektiv, kan me seia at dei er gnikne, gniksame eller gnitne. Det er elles noko litt uvyrde over det å gnika og gnu. Når me seier at nokon gnikar eller gnukkar på fela, er det ikkje rosande meint. Og om me skal gni det inn: Å sitja heime og gnura læt vel ikkje nett morosamt?

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Når kleda og skorne gneg, smågnagarane har kome seg inn i huset, og det er mas og gnag på alle sider, kan me trygt slå fast at det er noko som gneg oss. Venegnag toler me tolleg godt: Det er godmodig kiv mellom vener. Verre er det når svolten eller uvissa gneg, eller ei gnagande uro kjem over oss og ikkje slepper taket.

Gnaga (norr. gnaga) er eit ljodhermande ord. Både i norrønt og i dei norske målføra har bøyinga ymsa: Nokre stader har ordet sterk bøying (gneg – gnog – gnege), andre stader er det a-verb (gnagar – gnaga – gnaga). Det er ikkje heilt uvanleg å ha båe bøyingane i målet sitt og hoppa mellom dei. Dessutan ymsar framljoden. Attåt gnaga finst formene naga og knaga. Verbet naga (‘plaga psykisk’, t.d. «nagande tvil») kjem truleg frå tysk, men det er i ætt med gnaga.

Å gnaga er fyrst og fremst å bruka tennene på noko og skava bitar av det. Me kan gnaga kjøt av eit bein, og sauene kan snaugnaga marka. Men me brukar òg gnaga om noko som skubbar og mestsom et på huda. Gnagsår har me alle hatt, anten på hælane, hendene eller andre stader.

Me kan endåtil ha gnagsår i øyro, for me brukar ofte gnaga i biletleg tyding om masing: «Dei gneg på det same heile tida.» Eller ta dømet til Ivar Aasen i Norsk Ordbog: «Han gjekk her og gnog so lenge, at han laut faa det.» Jamvel seigt slit vert skildra som gnaging: «Dei driv og gneg med det enno.»

Og når ein tenkjer etter: Er det ikkje fælt mange ord for skubbing, skaving og mas som byrjar på gn-? Jau, det er mest so ein må gni seg i augo. Her er gni (el. gnida), gnika, gnissa, gnu, gnukka, gnura og gnåla. Me ser lett samanhengen mellom den gnikande gn-ljoden og det ordet viser til. Me lyt òg nemna gnisa, endå formene knisa og fnisa er vanlegare, og gnirka, endå knirka er bruka mest. Litt lenger ned i den ljodhermande gata finn me ord som knasa, knaska og knusa.

Ein gnikar eller gniar er ein som gnir på skillingen. Mange gnikarar gnir seg i hendene òg, heilt utan samvitsgnag. Om me vil skildra dei med eit adjektiv, kan me seia at dei er gnikne, gniksame eller gnitne. Det er elles noko litt uvyrde over det å gnika og gnu. Når me seier at nokon gnikar eller gnukkar på fela, er det ikkje rosande meint. Og om me skal gni det inn: Å sitja heime og gnura læt vel ikkje nett morosamt?

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Teikning: May Linn Clement

KommentarSamfunn
Halvor Tjønn

Tid for realitetsorientering

Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis