Ord om språk
Snikmyrda snok
Snika har snike seg unna denne spalta lenge nok no. Eller er det dei andre orda som har snike i køen?
Står du i ein lang kø, kan det kanskje freiste å snike.
Foto: Terje Bendiksby / NTB
Den som snokar i journalen til det sterke verbet snika, støyter snart på det linne snikja (el. snika), som har bøyinga snikjer – snikte – snikt. Kva er tilhøvet mellom dei to?
Me kan rekna det som to utgåver av same ordet. I norrønt og hjå Aasen finn me berre det sistnemnde (norr. sníkja ‘trå, hika etter noko’). I Norsk Ordbog har Aasen sett opp to tydingar til snikja: «snylte, snige sig frem for at faae noget» (t.d. «snikja etter godmaten») og «skaffe sig noget ved at snylte eller trygle» (t.d. «han snikte det åt seg»).
Bakgrunnen til snikja og det yngre syskenet snika – og avleiingar som snik og sniken – er uviss. Ein teori er at snik-orda er vortne til gjennom kryssing av snaka (‘leita, snusa etter; nappa’), som er nærskyldt snoka og snok (og eng. snake ‘slange’), og fiken (norr. fíkinn ‘huga, fus’).
Eit ordtak slår fast at «det kjem snakedag etter kakedag». Ja, når det finst godsaker i huset, veit matsnikane å melda seg. Ein stovesnik er ein ‘person som snikjer etter mat, held seg frampå for å få noko’ (frå Norsk Ordbok). Ein skåpsnik (el. skåpgris, skåpkatt) snokar etter godsaker i skåpa. Snikjegjest svarar til snyltegjest.
Målet vårt er fullt av slike nemningar for folk som held seg frampå for å få ein godbit. Til dømes gryteglanar, matfriar og matkrok. Men det er no ikkje berre mat folk trår etter.
I ei av dølevisene Edvard Storm skreiv på gudbrandsdalsmål tidleg i 1770-åra («Huldre-Qve»), som mellom andre Gåte har laga ein versjon av («Sjå attende»), finn me linene: «Mange, veit æg, paa dæg snika, / Lat mæg bli di Jænte!» Det er inga synd å snikja på (‘sikla etter’) nokon, men kvinnekjære sleipingar kan få merkelappen fittesnik klistra på seg («den fittesniken!»).
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
