Ord om språk
Stira seg blind
Blind har i dag hovudtydinga ‘som ikkje kan sjå’. Opphavleg tydde det noko anna.
Foto: Frank May / NTB
«Han er blind som er boklaus», seier ordtaket. Tyder det at boklesing skjerper synet? Eller at det å eiga bøker førebyggjer ordblinde og talblinde, eller dysleksi og dyskalkuli, som det helst heiter no? Nei, om me skal tru Ivar Aasen i Norske Ordsprog, er meininga «at hvad man ikke har opskrevet, vil man let have glemt; saasom i Regnskabssager». Utan nedskriving vert det mykje famling i blinde.
Blind har i dag hovudtydinga ‘som ikkje kan sjå’. I alle dei germanske måla har ordet fått denne tydinga, men opphavleg tydde det noko anna. Blind heng truleg i hop med verbet blanda og vart nok fyrst nytta om væsker i tydinga ‘(opp)blanda’. Derifrå er vegen stutt til tydinga ‘uklår, mørk’, som sidan vart nytta om auga: ‘det uklåre, grumsete, som ikkje ser’. Blenda (frå tysk), blunda og blund høyrer òg til her.
Kva med ord som blindskjer og blindpassasjer? Dei tyder då ikkje at skjeret og passasjeren ikkje ser? Her er blind nytta i ei anna tyding som har greina seg ut frå ‘uklår, mørk’: ‘utydeleg, usynleg, løynd’. Den siste tida har mange hatt leie møte med glatte islag under snøen, gjerne kalla blindhålke, blindis, blindsvell og liknande.
Gardsnamnet Blindern kan koma av namnet på ein «blind» bekk, men det er uvisst kva for tyding av blind som ligg til grunn. Nokre bekker og elvar har fått blind i namnet sitt fordi dei går i djupe far og soleis er godt løynde. Harald Bjorvand har peika på at Blindernbekken har mykje meir uklårt vatn enn Vindernbekken (når det regner), og at det dimed kan dreia seg om tydinga ‘grumsete’. Her skal me gjera det lettvint og lita blindt på det.
Attåt orda som viser til syn i bokstavleg meining (t.d. blindebukk, blindfødd, blindsone, fargeblind og snøblind), har me ei rad tilfelle av utvida og biletleg bruk av blind. Skarpsynte folk kan verta fartsblinde, klasseblinde og blinde for dei nære tinga. Det finst mange slags blinde flekker.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
