Bokkommentar

Svein Tuastad

redaksjonen@dagogtid.no

Boka Den meningsløse sporten (2023) er ein revidert versjon av delar av Rune Slagstads bok Sporten frå 2008. Eg las det nye avsluttingskapittelet «Den korrupte fotballen som øyeblikksreligion» med interesse i lys av all sportsvaskinga som går føre seg, og at heimebana til Erling Braut Haaland heiter Etihad Stadium og bana til Martin Ødegaard ikkje lenger er Highbury, men Emirates. Kvar er sporten og fotballen på veg?

La meg først samanfatte nokre av hovudpoenga i boka til Slagstad. Slagstad viser korleis sporten fylte eit tomrom i samfunnet da dei store forteljingane svann inn. Ut med Gud og kommunismen, inn med kroppsdyrking, massekultur og å nyte stunda. Som Slagstad elegant formulerer det, sporten var ikkje ein erstatningsreligion, men sporten vart religionserstatning. Sporten kom til å bli «øyeblikkets kult».

Det er ein god ting at Slagstad identifiserer kva som er kjernen i all sport. Kvart utforrenn, kvar spydkastkonkurranse eller fotballkamp er målbar kroppsleg tevling, avgrensa i tid og rom. Konkurranse med kroppsutfalding skaper i sport konsentrert spenning for tilskodaren. Det er som på ein teaterscene – men utan manus og der det alltid er open slutt. Sport er augneblinksdrama som ikkje har meining utanfor seg sjølv.

«I sum endar Slagstad med ein mollstemt tilstandsrapport om samfunnet og sporten.»

Det sosiale i fotballen

I det nye avsluttingskapittelet «Den korrupte fotballen som øyeblikksreligion» peiker Slagstad med rette på at sjølv om sportskapitalismen er eit samansurium av sportsvasking, korrupsjon og hysteriske spelarlønningar, benkar vi oss like fullt føre skjermen. Slagstad slår fast at den korrupte fotballen framleis har massiv appell, også i dei demokratisk opplyste landa. I ei fortetta formulering skriv han: «Fotballkulturen har antatt estetisk-religiøse dimensjoner som trumfer – eller blender for – de politisk-økonomiske dimensjoner.»

Slagstad har med nokre referansar til tilknyting og tilhøyrsle når han, som rett er, slår fast at også sosiale aspekt høyrer med. Men dei forsvinn raskt – for raskt, vil eg påstå – frå synsranda hans, dei som fortvilar når familieselskap kolliderer med kampen, kaffikokarane til fjerdedivisjonslaget, dei som støttar opp om barnefotballen og gjer fotball og idrett til vår største folkerørsle.

For det ville gitt meir tyngde dersom kulturanalysen hadde vorte kopla tettare saman med rolla fotball spelar i lokalsamfunna.

Dette rører ved eit større tema som Slagstads bok blæs liv i, om kva sporten fortel om samfunnsutviklinga, om økonomisk og kulturell globalisering og om politiske motkrefter.

I Slagstads teoretiske perspektiv har tida rent ut for dei større kollektive politiske prosjekta. Han skriv: «Horisonten er ikke moderniteten: fremskritt, arbeid og demokrati, men snarere den foruroligende postmodernitet: flyktighet, overflate og begjær.» I sum endar han med ein mollstemt tilstandsrapport om samfunnet og sporten. Men kor treffande er ein slik analyse?

I 2021 protesterte Chelsea-tilhengjarar mot at klubben skal vere med i den planlagde superligaen.

Foto: Matt Dunham / AP / NTB

Motkrefter må med

Avsløringane av korrupsjon og den ekstreme pengegaloppen gjer at ei stygg side av sporten kjem til syne. At det kritiske blikket trengst, er opplagt. Men eg vil spørje, vert Slagstad og andre med han likevel for unyanserte? Det må vere viktig å få med motkreftene også når sport og fotball vert assosierte med kynisme, sportsvasking og korrupt gubbemakt.

Ved første blikk kan to sentrale hendingar kalle på resignasjonen. For det første, på Fifa-kongressen i 2022 gjekk den norske fotballpresidenten Lise Klaveness opp på podiet og talte Fifa-toppane midt imot. Det var strålande! Men etter det, kunne ein innvende, har det ikkje skjedd endringar i Fifa. Så det var vel helst fånyttes, kunne ein tenkt.

Deretter gjeld ei anna viktig hending, Superligaen, nemleg initiativet frå europeiske toppklubbar som ville ha ein endå større del av den økonomiske kaka utan å måtte ta sosiale omsyn. Like før jul slo EU-domstolen fast at ein superliga ville vere lovleg etter dagens regelverk. Igjen grunn til pessimisme.

Men så endrar biletet seg om perspektivet vert justert eit par knepp. Lise Klaveness har trass alt allereie oppnådd at det framleis er stor merksemd mot VM-arrangørane når det gjeld sosiale rettar. Dessutan set ho vala til Fifa- og Uefa-styra på dagsordenen. Ho representerer eit symbol og motkrefter – noko å slåst for, nokon å slåst med.

Og Superligaen, kraftig mobilisering frå fans i England og ikkje minst langsamt politisk papirarbeid, først i eit fansinitiert utval i England og så etter kvart i den britiske regjeringa, ser ut til å hindre deltaking frå engelske klubbar. Dette vil i praksis stoppe Superligaen. Fotballfolket var ikkje fullstendig blenda og utan motmakt likevel.

Ikkje-vestleg eigarskap

Eg vil til slutt også driste meg inn på den meir ømtolige saka som gjeld eigarskapet til ikkje-vestlege oljestatar.

I dag vert det oppfatta som greitt om eigargrupper i oljestatar kjøper seg inn i slike verksemder som europeiske bankar og transportselskap. Men det er ikkje på same måten for fotballklubbane, der det helst skal vere vestlege eigarar. Spørsmålet er: Kan det vere urimeleg å leggje tyngre moralske byrder på skuldrene til sportsføretak samanlikna med andre føretak i dagens globaliserte økonomi? Eller vert det apologetisk å sjå det på denne måten?

Svaret er ikkje opplagt. Men det er verdt å minne om at når fleire land vert del av den globale fotballkulturen, betyr det i regelen meir og ikkje mindre merksemd om menneskerettane.

Svein Tuastad

Svein Tuastad er statsvitar ved Universitetet i Stavanger.