Språk

Steinar Løberg

I Dag og Tid 5. april skreiv eg «Nokre ord omkring eit kjensleg kapittel i biografien om Finn-Erik Vinje». Eg peika på at Mållagets åtak på Vinje som fiende av nynorsk og «alt folkeleg språk» var urettvist, og at Tove Bulls artikkel i Syn og Segn 1988 om denne «rikssynsaren» ikkje var så «sakleg» og «kritisk» som ho og Ottar Grepstad ville ha det til. Eg avslutta med at språkdebatten kunne trenge meir «tvisyn».

Ottar Grepstads svar i Dag og Tid 12. april ber tittelen «Tvisyn med skylappar». Han synest det er «freidig» av meg å vere den som skal mane til tvisyn i den norske språkdebatten.

Grepstad har nemleg for lengst plassert meg i fiendeleiren, «dei som forvaltar det historiske fleirtalshegemoniet», og det er typisk at oppmodinga om å beherske seg kjem derifrå, skriv han.

Vinje-biografen Hem kallar Tove Bulls artikkel «karakterdrap». Dette er ifølgje Grepstad eit feilsyn, og feilen er at Hem «vik unna å ta stilling til det språkpolitiske grunnlaget for kritikken Bull la fram».

Ein må altså stå på rett språkpolitisk grunn for å bli tatt seriøst.

«Hos Løberg stengjer skylappar for tvisynet», meiner Grepstad. «Sjenerøst og profesjonelt sende altså Bull manuskriptet til Vinje lenge før publisering. Dette kommenterer Løberg på verste vis. ’[Vinje] fekk på førehand vite at han skulle avrettast!’»

Eg medgir at eg burde ha ironisert utan å bruke slik biletleg tale. Men eg stussar jo over Grepstads overmåte sterke reaksjon: «Slike drapsmetaforar byd meg sterkt imot, og setninga burde ikkje ha passert redaksjonen i Dag og Tid.» Til slutt rår han meg til å finne fram att normene for sakleg debatt som Arne Næss sette opp «i dei krigsåra då folk faktisk blei avretta her til lands»(!!)

Grepstad tilbakeviser at det skulle vere samanheng mellom Tove Bulls artikkel og Jon Låtes krasse åtak på Vinje på landsmøtet i Noregs Mållag i 1988. Han viser til at berre fem dagar etter landsmøtet sende Bull manuskriptet til Vinje, at ingen skriv ein så lang artikkel på så kort tid, og at han tinga artikkelen lenge før landsmøtet.

«Kan ikkje dette språkpolitiske åtaket på ’rikssynsaren’ kallast ein ’brannfakkel’?»

I biografien står landsmøtet 1988 i fokus fordi motstanden mot Vinje kom så sterkt til uttrykk der. Det spelar lita rolle at Tove Bull ikkje skreiv som ei direkte følgje av landsmøtet isolert. Det viktigaste er sambandet og likskapen mellom Tove Bulls artikkel og anti-Vinje-haldninga i Noregs Mållag.

Grepstad nektar for at han tinga «ein brannfakkel» av ein artikkel frå Tove Bull. Dessutan misliker han sjølvsagt at eg set i hermeteikn dei orda han meiner særpregar artikkelen, nemleg «sakleg» og «kritisk».

Eg har sett nærmare på Bulls artikkel i Syn og Segn 1988, «Dagens Vinje – gårsdagens Vinje» og synest hermeteikna kan stå.

Som før nemnt kalla Einar Lundeby artikkelen «helt og holdent et personangrep, og det i en tone som nærmest må kalles hatefull». I Dagbladet, som fikk teksten før han blei prenta, heitte overskrifta «Hardt skyts mot Vinje», og ingressen: «Finn-Erik får så øra flagrer.»

I innleiinga ironiserer Tove Bull over namnet til «rikssynsaren». Før 1960 hadde Finn-Erik familienamnet Dahl. Han skifta til namnet Vinje – som etter kvart òg blei brukt utan stor førebokstav. Bull skriv: Fråsett «nylaga særdanningar som lødd av namnet Løddesøl er Quisling den einaste nordmannen attåt Vinje som eg kan kome på, som har fått etternamnet sitt omdanna til samnamn».

Artikkelen er utstyrt med bilete, og dei fleste av bilettekstane er ironiske.

Eit viktig avsnitt heiter «Språk-Noregs barnetimeonkel». Det handlar om korleis Vinje misbruker sin professortittel som språkleg «Klara Klok». «Hadde han vore kvinne, ville ein kunne sagt at han bruker kjønnet sitt skamlaust.» Typisk for Vinje er «korkje fagleg breidd eller fagleg djupn» osv.

Kvifor går Tove Bull her så hardt ut mot «riksrettaren» Vinje? Det kjem ikkje berre av at Vinje hadde skifta syn på sidemålsstilen. Med rette peikar Hem på at dei to hadde ulikt syn på det meste som hadde med normering å gjere. Særleg Vinjes utrettelege arbeid for talemålsnormering i NRK, også for nynorsk, vakte irritasjon. Når det gjaldt NRK sine nyheitssendingar, meinte Vinje at «dialekt er støy på linja», og i eit kapittel med denne overskrifta må han tole mykje ironi frå Bull til straff.

Vinje meinte òg at den første lese- og skrive-opplæringa ikkje bør skje på dialekt – stikk i strid med Bull.

Vinje har alltid hevda at ved å lære grammatikk blir elevane flinkare til å skrive norsk. Typisk nok set Bull spørjeteikn ved dette og kallar det «overtru» utan prov i forsking.

For Tove Bull er språk primært eit maktmiddel. All språknormering – også i eldre tid – er politikk, aldri «språkhistorie», slik Vinje gjer det til.

Kan ikkje dette språkpolitiske åtaket på «rikssynsaren» kallast ein «brannfakkel»?

Hos Bull som i Mållaget heiter det: Språkfred tener berre «overklassa» og språkundertrykkinga. (Som om overklassa ikkje har endra seg og nynorskbrukarar ikkje finst i samfunnseliten!)

Kvifor vekkjer «språkfred» slik uvilje hos målaktivistane? Er det fordi eit mildare klima i språkdebatten vil svekkje maktgrunnlaget deira?