Nordens Jerusalem

Den litauiske lyrikaren Indre Valantinaite skal eg møta på Cozy, stamkafeen i grannelaget hennar, berre 500 meter frå bustaden min i Didzioji-gata, men i ein del av gamlebyen som er så labyrintisk og eventyrleg ven at ein kan både gå seg bort og drøyma seg bort.

Eg studerer menyar. I Vilnius får ein framifrå og saftig kompe, komle, raspeball, med dott av kjøt, men det er for tidleg på dagen, for griseøyre òg, strimla og sprøsteikte, med chili og bitter. Fetasalaten freistar meir, men kva kallar dei han? Izraelietiskos salotos, israelsk salat. Det skulle ha teke seg ut i Oslo eller Stockholm. Vilnius er både nær og fjern. Ein sofistikert og moderne by, ja, men – som så mange område nord i Aust-Europa – nærast utan marxistar og muslimar. Ein overlever det i ei veke. På 1. mai såg eg ikkje éi markering.

Informasjonstavla

Men under den ljose og fredelege yta er det eit mørker. I kardemommebysmaua møter ein brått veggen i form av ei informasjonstavle med eit kart over den jødiske gettoen – for 80 år sidan åstad for likvideringar og ufattelege lidingar.

Nordens Jerusalem er Vilnius kalla. Kvifor? Nordens Paris var eit tilnamn Tromsø fekk av di folk der var så motemedvitne, Nordens Venezia kalla ein Arendal etter dei mange kanalane i sørlandsbyen, og Nordens Firenze var eit tilnamn rådmannen i Lørenskog gav Lørenskog då han laut legitimera ein studieopphald i Toscana.

Vilnius skal ha fått tilnamnet sitt av Napoleon. Han hadde alt vore i Midtausten då han reid gjennom Didzioji-gata i 1812, på veg mot Moskva og nederlaget. Halve byen var jødisk. I heile verda var Vilnius kjend som eit jødisk lærdomssenter.

Er du abonnent? Logg på for å lese vidare

Digital tilgang – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.

E-postadressa di

Eg godtek vilkåra

Eller kjøp eit anna abonnement

Er du abonnent? Logg på for å lese vidare