Sommaren 1219 sigla danskekongen Valdemar Seier inn Austersjøen med kurs for Estland. Om bord var erkebiskop Anders Sunesen, for dette var eit heilagt korstog som skulle frelse dei estiske heidningane frå evig fortaping ved å gjere dei kjende med den miskunnsame og einaste sanne Gud.

Dei danske styrkane ankra opp utanfor Tallin, og alt om kvelden gjekk estarane til åtak. Framstøyten kom bardus på, og det gjekk mot eit katastrofalt nederlag for danskane. På ein bakketopp over slagmarka knela erkebiskop Sunesen i bøn og strekte armane mot himmelen.

Straks rykte dei danske styrkane fram. Når han trøytna og senka armane, blei danskane drivne bakover. Slik bølgja fronten fram og attende. Då slaget var på sitt mest intense, skjedde eit nytt mirakel.

Eit raudt klede med kvit kross dala langsamt ned frå himmelen. Dette Guds heilage teikn gav kong Valdemar og danskane tru og styrke, og snart etter var estarane drivne på flukt. Etter slaget gjorde kongen det kjent at frå denne dag skulle dannebrog vere flagget til kongeriket Danmark.

15. juni feirar danskane valdemarsdag til minne om denne smått utrulege hendinga.

Det er valdemarsdag, og eg ligg likeglad og tiltakslaus i dobbeltsenga på eit sterilt rom i fyrste etasje på eit konferansehotell i Nykøbing Falster. Det er ikkje her eg vil vere. Mellom gardinene ser eg ut i ei rundkøyring, og bak den biomasseanlegget på staden. Damp stig opp av dei slanke pipene. Det er ikkje her eg vil vere. I den setninga ligg ei erkjenning som brått blir eksistensiell. Kor vil eg vere i livet? Eigentleg?

Reint konkret ville eg no helst vore i Nykøbing Mors på Jylland, der forfattaren Aksel Sandemose blei fødd i 1899. Det var oppveksten der som forma han og seinare eggja han til å skrive En flyktning krysser sitt spor, romanen om sosial kontroll og dei usagde lovene som held oss alle nede.

I desse åtte artiklane frå Danmark skulle Jante/Nykøbing vere eit dramaturgisk omdreiingspunkt, og janteloven skulle vere eit korrektiv til postulatet om desse godlynte og glade danskane og klisjeen om at det skal vere så dejlig å være norsk i Danmark. Undervegs har eg tasta ned nokre setningar på telefonen: «Bak det glade og lett animerte yta til danskane ligg eit mørke, og i mørket ulmar ei knipen haldning til liv og medmenneske. Det typisk danske manifesterer seg i janteloven; du skal ikkje tru at du er noko…»

Nei, nei! Eg legg telefonen frå meg. Dette er jo berre oppkonstruert vås. Korleis kan eg finne på å diagnostisere ein heil nasjon basert på Aksel Sandemoses traudige barndom? Og kan janteloven seiast å representere noko typisk dansk? Nei, det er ei lovsamling som heile Skandinavia har ratifisert. Ja, alle kulturar har sin jantelov, for dette knipne, smålege, giftige livssynet er ålment og ligg djupt i alle menneske.

Eg har sykla – og skrive – meg inn i ei blindgate, innser eg. Heile reisa synest retningslaus. Kvar går ferda vidare? Eg veit ikkje.

Himmelsendt: Det var utanfor Tallin det danske flagget blei gudesendt til kong Valdemar Seier og danskane. Slik såg målaren Christian August Lorentzen (1749–1828) for seg den smått utrulege hendinga.

På fjernsynet er det igjen hjartestansen til fotballspelaren Christian Eriksen som fyller skjerm og sendeflate, og eg begynner å gå lei no, kjenner eg, men slik er media, dei kvernar på til det parodiske. I direktesendinga frå Tivoli i København denne morgonen har dei invitert ein gjest som sjølv har opplevd hjartestans.

Programleiaren gjer sitt beste for å kryste fram eit kjenslevart intervju om liv og død, men det er jo lenge sidan hjartet hans stansa, og han gir ikkje heilt svara ho er ute etter, men ho er profesjonell og legg hovudet omsorgsfullt på skakke, lyttande, før dei tilmålte minutta endeleg er over og ho kan gå vidare i sendeskjemaet. Ho set over til kollegaen som skal demonstrere livreddande fyrstehjelp på ei dokke: Sådan kan du blive en livredder!

Etter reklamepausen grev dei forsyne meg meir i same grauten, og no kjem ein slik føredragspolert mentaltrenar med tatoveringar og halvlangt hår.

– No skal Danmark opp med hovudet igjen, seier han.

No må det danske landslaget legge denne hendinga bak seg, og gå vidare. Kan vi bruke denne hjartestansen til noko positivt, spør han. Ja visst! Vi kan gle oss over at det gjekk bra, vi kan gle oss over at Christian Eriksen lever, at hjartet hans igjen bankar, og hjartet hans bankar for Danmark, og derfor skal spelarane no gå ut på banen og møte Belgia, og så skal dei spele for Christian, dei skal vinne for Christian, dei skal vinne for Danmark!

Bodskapen og entusiasmen dundrar gjennom skjermen, og vanlegvis krossar eg armane av slike peptalks. Eg gjer det no òg, eg står føre fjernsynet med armane i kross, men må motviljug vedgå at han har eit poeng.

På same vis som landslaget legg Christian Eriksen og hjartestansen bak seg, må eg legge Sandemose og Nykøbing bak meg, eg må vidare. Målet er Roskilde, men kva veg skal eg sykle?

Eg finn telefonen, leiter opp kartet og fingrar inn og ut på skjermen, og så ser eg det. Sjølvsagt! Eg skal til Lindholm. Eg vil sjå øya der statsminister Lars Løkke Rasmussen ville bygge utreisesenter for 130 kriminelle utlendingar. Då får eg samstundes sett Bogø og Møn, og til saman vil eg då ha sykla innom ti danske øyar. Ti er eit rundt tal, det verkar gjennomtenkt. Frå næraste by, som er Kalvehave, kan eg ta toget til Roskilde.

Så lett alt blir når ein har eit mål og ei retning i livet, og snart etter sit eg på ei toppladd Daisy. Sidan det ikkje er lenger enn 44 kilometer til Kalvehave, kan eg vere raus med straumen. Ute av det nitriste omlandet rundt Nykøbing Falster stiller eg motoren frå Eco til Turbo, og i ryggen har eg vinden, og i meg strøymer ei sutlaus glede over å vere på tur.

Oi, oi, no går det unna, for brått er eg i Stubbekøbing og trillar ned gjennom bygatene mot hamna. Sola glitrar i bølgjene, og innover sundet seglar den vakraste ferja eg nokon gong har sett. Eit flytande smykke med caffè latte-brunt skrog og blanklakkert treverk, og oppe på den vesle brua slår dannebrog i vinden.

Turen over sundet tar ikkje meir enn tolv minuttar, men kor mykje kan ein ikkje rekke over på tolv minuttar om ein berre vil. Ei solbrun dame spør kvar eg er på veg, og det er fyrste gong ein danske spør meg om noko som helst på denne reisa. Lindholm, seier eg, men ho er så øsen at ho ikkje lèt seg merke med det, men fortel at ho er frå Møn og kom med ferja til Stubbekøbing om morgonen for å ta den fyrste vaksinedosen sin.

Etter at nåla var sett i armen og den syntetisk framstilte dosen frå Pfizer spreidde seg i lekamen, blei ho så livsglad, ho strutta av tiltak. Ho måtte gjere noko og handla seg puter til hagemøblane, deretter fylte ho den slitne ryggsekken i brunt lêr med eple og pærer.

– Har de ikkje eple på Møn?

– Jo! Men eg måtte berre kjøpe noko. Kvifor vil du til Lindholm?

Ho fekk det altså med seg, og eg fortel at eg berre vil sjå øya. Ho kan ikkje forstå kvifor ein absolutt skal samle desse kriminelle utlendingane på éin stad, og særskilt ikkje på Lindholm. Det er klart folk protesterer, seier ho.

– Sjølv vi som bur på Møn, blei redde. Og dei som bur i Kalvehave, var endå meir skremde. For det var jo ikkje slik at utlendingane skulle vere på øya heile døgeret. Når dei måtte ønskje det, kunne dei ta båten til fastlandet.

Ho har ingenting imot innvandrar, seier ho, ikkje generelt.

– Men nokre gonger må ein vere hård. Ja, vi skal ta imot flyktningar, men dei som kjem, må tilpasse seg danske lovar og dansk kultur. Når eg reiser til Egypt, rettar eg meg etter reglane der…

Slik held ho fram til ferja legg til, og eg trillar sykkelen i land på Bogø, men der er eg ikkje lange stunda, for snart er eg over på naboøya Møn. Hu hei, kor det går, men Møn er heller inga stor øy, og etter halvannan time syklar eg over den 750 meter lange brua som knyter Møn saman med Sjælland. På toppen stansar eg. Det blæs friskt her oppe, og eg speidar ut Køge Bugt, og der, styrbord for ein seglbåt, ser eg det som må vere Lindholm. Ein flat holme med nokre kvite bygg. Ja, eg kan jo forstå dei som protesterer.

Klassikar: I Kubels Pølsevogn bestiller eg ein rockar i lêrvest med slåbrok, altså ei baconpølse i brød. Og sjokolademjølk.

Eg er svolten og har tenkt å ete matpakken eg smurde på Hotel Skandinavien, men for enden av brua står av alle ting ei pølsevogn. Eg har vore åtte dagar i Danmark og enno ikkje ete pølse, men her, altså, midt i ingenting, ei pølsevogn. Midt i ingenting er ikkje heilt rett, for vogna står parkert utanfor ein sykkelbutikk. Eg har ikkje før gått av Daisy, så kjem to karar ut av butikken. Begge gliper mot sola.

– Er du alt tilbake, spør den fyrste.

– Tilbake?

– Det er ikkje han, mumlar den andre.

Den fyrste skygger med handa framføre auga.

– Å, beklagar. Eg såg berre at det kom ein syklande inn på parkeringsplassen, og så trudde eg at du var han journalisten.

– Journalisten?

– Ja, for nokre timar sidan leigde vi ut syklar til ein journalist og fotograf, som skulle lage reisereportasje frå Møn. Nøyaktig same type sykkel som du har. Sjølv fargen er den same.

Alarmen rautar i hovudet, og min fyrste tanke er at A-magasinet eller VG Helg har sendt ned journalist og fotograf for å lage ein storslått sykkelreportasje frå Danmark. Å vere journalist er ein evig kamp om å vere fyrst, og difor kan vi vere avmålte og knipne mot kvarandre, for vi vil gjerne lage eksklusive og originale artiklar. Ikkje det at sykkelreportasje frå Danmark er spesielt originalt, men at VG og Aftenposten skal skrive ein slik no, vil vere ein nedtur.

– Om dei var norske? Nei, nei. Eg meiner at dei sa dei kom frå Dansk Familiejournal.

Puh! Eg spør om det var Lindholm eg såg frå brua, og det er som å setje fyrstikk til bensin.

– Eg var sjølv engasjert i den debatten. Vi hadde eit borgarmøte lige her oppe, og då kom politikarane hit, og eg tok ordet og spurde: «Veit de kva dette vil koste?»

– Det var vel snakk om 875 millionar?

– Ja, noko slikt. Og då føreslo eg at for dei pengane kunne vi i staden legge alle saman inn på Hotel D’Angleterre i København. Då humra folk litt, men poenget mitt var at det er galskap å sende dei ut der. Ikkje er der vatn, og vi lokale får ikkje gå i land, for holmen skal vere full av kjemikal og bakteriar etter alle desse husdyrforsøka. Dei ville bruke fleire hundre millionar på å gjere øya buande, og takk og lov blei det ingenting av. Men eg har løysinga på problemet med desse utlendingane, seier han, og så kjem ho.

– Eg har ein ven som er tett på ein som jobbar i sjølvstyresmaktene på Grønland, og grønlendarane har sjølve føreslått å bruke ein nedlagd flåtestasjon…

Når han er ferdig med tiraden, spør eg etter jernbanestasjonen.

– Jernbanestasjonen?

– Ja, eg tenkte å ta toget til Roskilde.

– Det er ingen jernbanestasjon i Kalvehave, seier han, næraste stasjon er i Vordingborg.

Han bed meg inn i butikken, leitar fram eit sykkelkart og brettar det ut på disken. Om eg skal til Vordingborg, har eg sykla ein lang omveg, ser eg, og har om lag to mil att. Eg vil ete pølse, og sykkelutleigaren rår meg til kva eg skal bestille. Danskane har sin eigen pølselingo, fortel han, og gir meg nokre forslag til kva eg kan bestille. Eg går ut, stiller meg føre luka, seier.

– Jeg vil gerne have en rocker i lærvest med slåbrok.

Mannen i luka smiler innforstått, og snart ligg ei baconpølse i brød på disken. Han spør om eg vil ha noko å drikke til, og eg spør om han har noko å anbefale.

– Vi danskar drikk alltid Cocio til pølse.

– Kva er det?

– Sjokolademjølk.

Og slik blir det. Ein uvand kombinasjon, som gir meg nok energi til å ta meg til Vordingborg, der eg hoppar på toget til Roskilde.

I Danmarks historie står årstalet 1658 sentralt, for det var året nedturen byrja. I tusen år hadde danske og svenske kongar kivast om kven som var mektigast, og jamleg møtst på slagmarka. Gjennom desse mannjamningane vann danskekongen seg eit stort rike som strekte seg tvers over Sør-Sverige. Denne parten fekk namnet Østdanmark.

Under den kalde vinteren i 1657 skulle alt snu. Krigarkongen Karl X Gustav, den sinnssjuke despoten, angreip Danmark frå sør. Dei svenske styrkane okkuperte raskt Jylland, erobra den moderne festninga i Fredericia med «voldtægter og drab», gjekk på isen over Lillebælt til Fyn, deretter følgde dei same rute som eg har sykla, over til Langeland, sidan til Lolland og Falster, men ikkje om Møn. Dei gjekk snarvegen over isen til Sjælland og marsjerte fram til byportane i København.

Danskekongen Fredrik III kapitulerte, og i februar 1658 byrja fredsforhandlingane i Roskilde. Dei neste dagane mista danskane herredømet over Skåne, Blekinge og Halland, dei mista Bornholm og Bohus, og i Noreg: Trondheim, Nordmøre og Romsdal. Danmark stod ribba tilbake. No var desse fredstraktatane skøyre dokument og innebar ikkje anna enn at dei tok seg ein pust i bakken, og at rika gjekk inn i ei kortvarig mellomkrigstid. Heller ikkje denne gong gjekk det lang tid før dei igjen barka saman, men i stort kan vi seie at frå freden i Roskilde i 1658 har Sverige vore storebror i Norden.

Torghandel: På torget framføre Roskilde domkyrkje er det handel av frukt og grønt, klede, honning, solbriller, ja, alt som seljast kan.

Det er tysdag morgon, og på Stændertorvet kloss ved domkyrkja er torghandlarane i ferd med å sette opp bord og buer. Sist eg overnatta i Roskilde, sov eg i telt på eit jorde utanfor byen. Det var i 1999, og eg var éin av 71.000 som var på Roskildefestivalen. Den gongen fekk eg ikkje sett noko som helst av den historiske byen som var Danmarks hovudstad fram til 1443. Det er eg i ferd med å rette opp no.

I går kveld rusla eg gjennom bygatene og ned til fjorden og vikingmuseet. I dag står domkyrkja for tur, der 39 konglege er gravlagde, frå Harald Blåtann (930–987) til Fredrik IX (1899–1972).

Klokka er halv ti når eg kjem fram, og dørene er alt opne. Ved sida av billettluka står ein kyrkjetenar i dress og slips.

– Kirken er lukket for turister, seier han.

– Hvad?

– Det skal være landemodegudsteneste her nu.

– Landemode-hvad?

– Det er ei lukka gudsteneste for prestar og spesielt inviterte.

No må eg spele ut journalistkortet. Eg fortel at eg er her på vegner av Noregs største nynorskavis (mogleg at eg mumla bort nynorsk), at eg har sykla i ti dagar for å skrive om Danmark, og at målet for denne lange reisa gjennom dansk geografi og kulturhistorie, er Roskilde domkyrkje. Eg er komen til siste stopp, for nettopp her, skal eg samle trådane i eit paukeslag av ein finale.

Eg er usikker på kor mykje av dette han skjønar, han tar meg laust i armen, fører meg ut, peiker på det elektroniske skiltet. Der det i går stod 10.00, står det no 12.30.

– Ingen turistar før halv eitt, seier han.

– Men eg er ikkje turist, eg er journalist! Og i ettermiddag må eg levere tilbake sykkelen på Østerport i København, og...

– Beklagar!

– Men kan eg ikkje få vere med på gudstenesta?

– Som sagt: Ho er berre for inviterte.

Han går inn att. Eg set meg på ein benk utanfor, molefonken og rådvill. Om eg ikkje slepp inn før halv eitt, må eg trø som ein toppatlet til København, men eg må inn, eg må sjå desse kongegravene, og kva skal eg finne på fram til dei opnar? Det er to og ein halv time til.

– Undskyld?

Kyrkjetenaren er der att, rekker meg eit bretta papirark:

Roskilde Domkirke

Landemodegudstjeneste

Onsdag den 16. juni kl. 10.00

Han seier at eg kan få sitje heilt bakarst, men eg må ikkje ta bilete. Eg faldar hendene i takksemd, følgjer med han inn og tar plass på nest bakarste benk. Eg er innanfor, vi ventar.

Klokkene slår, orgelpipene speler opp, og til eit brusande preludium blir dørene slått opp, og inn i Roskilde domkyrkje kjem dei, ætlingane etter Harald Blåtanns omveltande trusskifte i år 965, den allmektige Guds geistlege hærstyrke i kongeriket Danmark.

Fyrst i prosesjonen skrir biskopen og borgarmeisteren med pontifikalia og kjede, like bak følgjer kapellanane ikledde svarte kjolar og kvitstiva prestekragar.

Men det er ikkje nokon slutta orden eller gravalvor eller høgtid. Nei, dei kjem slentrande opp midtgangen, mens dei helser og vinkar smilande til høgre og venstre.

Heilt til sist, åtte–ti meter bak dei hine, kjem ein gamalrugg brått styrtande, sveitt og tungpusta. Han er for sein og småspring, og når han omsider rekk til endes og skal opp trinna til alterringen, snublar han. Der ligg han vomflat på golvet. To–tre kollegaer iler til og får trekt han opp att på føtene. Låtten rungar i domkyrkja, og han ler godt sjølv, gamle ruggen.

Slik er danskane, tenker eg, uhøgtidlege.

Ei dame ber fram eit mikrofonstativ, og Gud veit kva ho seier, for orda gjallar uforståeleg i vegg og tak, men så speler orgelet opp att. Eg finn fram arket og syng med:

Nu rinder solen op af østerlide,

forgylder klippens top og bjergets side;

vær glad, min sjæl, og la din stemme klinge,

stig opp frå jordens bo, og med din tak og tro,

til Himlen svinge.

Alt heng saman med alt. Ein gong rundt 1590 kom ein skotsk vevar med skip til Helsingør. Thomas Kingow var henta til Danmark for å veve veggteppe til Kronborg slott, det prangande renessanseslottet som var finansiert med inntektene frå øresundstollen.

Dei var ikkje så nøye på stavinga i dei tider, så familienamnet blir også skrive Kinghorn, Kingorne, Kinyow, ja, til saman er det eit tital stavemåtar. Han slo seg etter kvart til i Slangerup på Sjælland, fordanska namnet til Kingo, og fekk der fleire born. Av dei var sonen Hans, som gjekk i farens fotefar og blei vevar. Med kona, Karen Sørensdatter, fekk han like før jula i 1634 ein son. Guten blei kalla opp etter bestefaren.

Den unge Thomas Hansen Kingo synte seg som eit flogvit og blei send til latinskule i Frederiksborg. Ja, det må takast med: Han hadde gjort ei ungjente gravid. Og sidan reiste den gåverike Thomas til København, der han fekk teologisk embetseksamen i 1658. Her vil eg berre minne om at det var same år som freden i Roskilde blei underskriven.

Etter nokre år som huslærar fekk Kingo sitt fyrste kall hos sokneprest Peder Worm utanfor Slagelse. Der blei han skamlaust forgapt i den finlema kona til gamlepresten, den norskfødde Sille Balkenborg frå Sunndal. Så då vår miskunnsame Herre henta sokneprest Peder Worm til seg, greip Thomas Kingo høvet og fridde til den unge enka. Dei blei gifte, men fekk knapt eitt år i kjærleik saman før Herren henta ho òg til himmelriket, sannsynlegvis døydde ho i barsel. Thomas Kingos hjarte var knust, men opplevingane gav han innsikt.

I tiår etter reformasjonen i 1537 var det i stort omsette tyske salmar som blei sungne i danske og norske kyrkjer. Og det var her Thomas Kingo kom så lagleg inn i historia; han hadde forstand på livet, Gud, språklege bilete og rim og skulle forfatte eit hundretal salmar som vann øyre og åtgaum. Til endes gav kongen han i oppdrag å gi ut ei samling med the best of danske salmar. I 1699 kom Dend Forordnede Ny Kirke-Psalme-Bog ut. Av til saman 301 salmar var 85 skrivne av Kingo sjølv, og derfor skulle ho etter kvart bli kjend som Kingos salmebok.

Sjølv i dag syng vi salmane til Thomas Kingo. I Norsk salmebok av 2013 står 21 salmar skrivne av han, og det er salme 790 prestane og kyrkjelyden syng i Roskilde domkyrkje denne onsdagen i juni.

Nu rinder solen op af østerlide, forgylder klippens top og bjergets side.

Det skurrar, jo, litt, gjer det ikkje?

Altså, klippens top og bjergets side?

Det rimar ikkje heilt med topografien i det flate Danmark.

Salmen skreiv Thomas Kingo i 1674, fire år etter at hans kjære Sille døydde.

Det skal vere hennar minne frå barndommens Sunndal.

Klokkene ringer, gudstenesta er over. Prestane prosederer gjennom midtgangen, kan hende endå blidare enn då dei gjekk inn, for no ventar øl og pølser i bispegarden. Kyrkjelyden følgjer på, men eg blir igjen og sit snart åleine i katedralen. Endeleg skal eg få sjå kongegravene.

Då står kyrkjetenaren brått i døra, han kjem imot.

– Så skal du forlade kirken, seier han.

– Kan eg ta ein liten runde for å sjå kongegravene…?

– Nei!

– Men…

– Vi skal stenge. Ud, seier han og verkar unødig brå, men straks utanfor, skjønar eg kvifor.

Når han har stengt dørene, fyrer han opp ein sigarett, tar nokre djupe drag, kjem bort til meg og seier:

– Du kan se graven til Frederik niende. Det er lige rundt om hjørnet.

Danmarks siste konge ligg ikkje inne i domkyrkja, viser det seg, men i ein åttekanta open bygning utanfor. Der er han gravlagd saman med si Ingrid av Sverige. Det populære paret fekk tre prinsesser, men dessverre – ingen prins som kunne arve trona. I 1947 blei derfor kongens veslebror Knud utnemnd til arveprins av Danmark.

Enkelte såg med skepsis på Knud, som hadde fått rykte for å vere einfaldig. Uttrykket «en gang til for prins Knud» har gått inn i det danske språket og inneber at ein må seie alt to gonger så også Knud skal få det med seg. Var han den rette til å aksle kongekappa?

Tydelegvis ikkje. Med kong Fredrik IXs velsigning endra Folketinget tronfølgjarlova i 1953, og Knud mista fyrsteretten til trona. Ifølgje Berlingske Tidende var han «rasende, bitter og forsmået og kunne resten af sine dage ikke udstå synet af sin bror».

Øvst på lista kom kongens eldste dotter Margrethe Alexandrine Tórhildur Ingrid.

Då Fredrik IX døydde i januar 1972, var tida hennar komen. Ho var 32 år gamal og blei krona som dronning Margrethe II.

Men dei næraste kallar ho Daisy.

For siste gong salar eg opp damesykkelen Daisy, stiller motoren på Turbo og trør meg ut av Roskilde.

Ein syklist skal krysse sitt spor.

Hallgeir Opedal